زکریا چکاپ

کم­ کاری­ تیروئید 

زمانی که غده تیروئید شما هورمون­ های کافی تولید نکند به کم­ کاری تیروئید  (هیپوتیروئیدیسم[1]) مبتلا می­ شوید. علائم متداول کم­ کاری ­تیروئید شامل خستگی، افزایش وزن و احساس افسردگی است. کم­ کاری­ تیروئید را اغلب می­توان با مصرف روزانه قرص­های هورمونی برای جایگزینی هورمون­هایی که تیروئید شما تولید نمی­کند، با موفقیت درمان کرد.

هیچ راهی برای پیشگیری از کم­ کاری­ تیروئید وجود ندارد. بیشتر موارد، ناشی از حمله سیستم­ ایمنی به غده تیروئید، و یا آسیب ­رسیدن به آن در طی برخی درمان­ های پرکاری ­تیروئید یا سرطان تیروئید می­ باشد. 

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

نشانه­ های کم­ کاری­ تیروئید اغلب مشابه با نشانه­ های سایر بیماری­ها است و این نشانه ­ها معمولاً به آهستگی ایجاد می­شوند، بنابراین ممکن است سال­ها متوجه آن­ها نشوید. اگر نشانه­ های زیر را دارید باید به پزشک خود مراجعه کنید و از او بخواهید شما را از نظر کم ­کاری­ تیروئید بررسی­ کند، این نشانه­ ها عبارتند از:

خستگی

افزایش وزن

افسردگی

حساس بودن به سرما

پوست و موی خشک

دردهای عضلانی

تنها راه دقیق برای مشخص شدن وجود مشکل تیروئید، بررسی عملکرد تیروئید و اندازه­ گیری سطوح هورمون در خون می ­باشد..

کم ­کاری­ تیروئید چقدر شایع است؟

هم مردان و هم زنان می­توانند کم­ کاری­ تیروئید داشته باشند، با این حال این بیماری در زنان شایع­تر است. از هر 1000 زن 15 نفر و از هر 1000 مرد یک نفر دچار این بیماری می­شود. همچنین کودکان می­توانند دچار کم­ کاری­ تیروئید شوند. تمام کودکانی که در ایران متولد می­شوند با استفاده از آزمایش خون پاشنه پا هنگامیکه کودک 5 روزه است، از نظر کم ­کاری­ تیروئید مادرزادی غربالگری می­شوند.

درمان کم­ کاری­ تیروئید 

درمان کم­ کاری­ تیروئید شامل مصرف روزانه قرص­های جایگزین هورمون، به نام لووتیروکسین[2] برای افزایش سطوح تیروکسین (هورمون غده تیروئید) است. معمولاً تا پایان عمر به درمان نیاز خواهد بود. با این حال با درمان مناسب می­توانید زندگی طبیعی و سالم داشته باشید.

اگر کم­ کاری­ تیروئید درمان نشود، می­تواند عوارضی همچون بیماری قلبی، گواتر[3] ، مشکلات بارداری و یک بیماری تهدید­کننده زندگی به نام کمای میگز ادم[4] (اگرچه این مورد بسیار نادر است) داشته باشد.

علائم کم­ کاری­ تیروئید 

بسیاری از نشانه­ های کم­ کاری­ تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) مشابه نشانه­ های سایر بیماری­ها است، بنابراین به سهولت با بیماری­های دیگری اشتباه گرفته می­­شود. نشانه­ ها معمولاً به آهستگی ایجاد می­شوند و ممکن است سال­ها متوجه نشوید که مشکل پزشکی دارید. 

علائم شایع عبارتند از:

خستگی

حساس بودن به سرما

افزایش وزن

یبوست[5]

افسردگی

کُندی حرکات و افکار

گرفتگی عضلات[6]

پوست خشک و پوسته پوسته[7]

موها و ناخن­های شکننده

کاهش میل جنسی

درد، بی­حسی و سوزن سوزن شدن دست و انگشتان (سندرم تونل کارپال[8])

عادت­ های ماهیانه نامنظم یا شدید

ممکن است افراد مسن مبتلا به کم­ کاری­ تیروئید، دچار مشکلات حافظه و افسردگی شوند. کودکان مبتلا ممکن است رشد و نمو کُندتری داشته باشند. نوجوانان مبتلا ممکن است بلوغ غیرعادی داشته باشند. اگر هر یک از این نشانه­ ها را داشتید به پزشک مراجعه کنید.

دیگر علائم کم­ کاری­ تیروئید 

بعید است که بسیاری از  علائم بعدی کم­ کاری­ تیروئید را داشته باشید، زیرا این بیماری اغلب قبل از اینکه نشانه­ های بسیار جدی ­تر آشکار شود، تشخیص داده می­شود. علائم بعدی کم­ کاری­ تیروئید عبارتند از:

صدای بم[9] و گرفته[10]

صورت پف­ کرده

ابروهای نازک یا تا حدی از دست رفته

تپش قلب کُند

ریزش مو

کم­ خونی

علل کم­ کاری ­تیروئید 

کم­ کاری­ تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) زمانی ایجاد می­شود که غده تیروئید شما به اندازه کافی هورمون تیروکسین (T4 نیز نامیده می­شود) تولید نکند. بیشتر موارد کم­ کاری­ تیروئید ناشی از حمله سیستم­ ایمنی به غده تیروئید و یا آسیب ­رسیدن به آن در طی برخی درمان­های پرکاری­ تیروئید یا سرطان تیروئید، می­باشد. 

سیستم ­ایمنی

کم­ کاری ­تیروئید اغلب زمانی رخ می­دهد که سیستم­ ایمنی حین مبارزه با عفونتی در بدن، به غده تیروئید حمله می­کند. این امر موجب آسیب­ به تیروئید می­شود که در نتیجه تیروئید قادر به تولید کافی هورمون تیروکسین (هورمون غده تیروئید) نبوده و منجر به کم­ کاری­ تیروئید می ­شود.

بیماری هاشیموتو[11] رایج­ترین نوع واکنش خودایمنی است که موجب کم­ کاری­ تیروئید می­شود. علت بیماری هاشیموتو  مشخص نیست، اما در خانواده ­ها ارثی است. همچنین در افراد مبتلا به دیگر اختلالات سیستم ­ایمنی مانند دیابت نوع 1 و برص (ویتیلیگو)[12] شایع است.

درمان قبلی تیروئید

همچنین کم­ کاری ­تیروئید می­تواند به عنوان عارضه جانبی درمان قبلی غده تیروئید، مانند جراحی یا درمان با یُد رادیواکتیو[13]، باشد. این درمان­ها گاهی اوقات برای پرکاری ­تیروئید (که در آن غده تیروئید، بیش از حد هورمون تولید می­کند) یا سرطان تیروئید استفاده می­شود.

علل کمتر شایع

در سراسر جهان علت شایع کم­ کاری ­تیروئید، کمبود یُد در رژیم­ غذایی است زیرا بدن برای ساخت تیروکسین به یُد نیاز دارد. نوزادان اغلب با کم­ کاری­ تیروئید به دنیا می­ آیند، زیرا غده تیروئید به طور مناسب در رحم رشد نکرده است. این وضعیت کم­ کاری ­تیروئید مادرزادی نامیده می­شود و چندان شایع نیست و از هر 3000 نوزاد یک نوزاد به آن مبتلا است. این وضعیت معمولاً در طی غربالگری به محض تولد درمان می­شود.

مشکل غده هیپوفیز[14] نیز می­تواند به کم­ کاری­ تیروئید منجر شود. غده هیپوفیز در بخش تحتانی مغز قرار داشته و کار غده تیروئید را تنظیم می­کند. بنابراین آسیب به غده هیپوفیز می­تواند منجر به کم­ کاری­ تیروئید شود. 

همچنین، کم­ کاری ­تیروئید با برخی عفونت­های ویروسی یا برخی داروهای مورد استفاده برای سایر بیماری­ها مرتبط است.

اگر نگران هستید که دارویی که مصرف می­کنید ممکن است به سطوح هورمون تیروئید شما تأثیر بگذارد با پزشک خود صحبت کنید.

تشخیص کم­ کاری ­تیروئید 

مهم است که کم­ کاری­ تیروئید در اسرع وقت تشخیص داده شود. سطوح پایین هورمون­های تولید شده توسط تیروئید مانند تری یدوتیرونین[15] (T3) و تیروکسین (T4) می­تواند نحوه متابولیسم چربی بدن را تغییر دهد. این امر می­تواند منجر به کلسترول بالا و تصلب شرایین شود که به طور بالقوه می­تواند منجر به مشکلات جدی در قلب مانند آنژین[16] و حمله قلبی شود.

آزمایش عملکرد تیروئید

تنها روش دقیق برای تشخیص وجود مشکل، انجام آزمایش خون برای اندازه ­گیری سطوح هورمون می­باشد. این آزمایش که آزمایش عملکرد تیروئید نام دارد، سطوح هورمون تحریک کننده تیروئید[17] (TSH) و تیروکسین (T4) را در خون بررسی می­کند. سطح بالای TSH و سطح پایین T4 در خون می­تواند به این معنی باشد که شما به کم­ کاری­ تیروئید  مبتلا هستید. اگر نتیجه آزمایش شما سطح بالای TSH و سطح نرمال T4 را نشان دهد احتمال ابتلا به کم­ کاری ­تیروئید در آینده وجود دارد. ممکن است پزشک توصیه کند که هر چند وقت یک­بار آزمایش خون را تکرار کنید تا ببیند آیا در نهایت دچار کم­ کاری ­تیروئید می­شوید یا خیر.

همچنین گاهی اوقات، آزمایش­های خون برای اندازه ­گیری­های دیگر مانند بررسی سطح هورمونی به نام تری­ یدوتیرونین (T3) انجام می­شود. با این حال این آزمایش همیشگی نیست زیرا سطوح T3 اغلب نرمال باقی می­ ماند حتی اگر تیروئید شما به طور قابل­ توجهی کم کار باشد.

ارجاع

پزشک ممکن است شما را به یک متخصص غدد[18] (متخصص اختلالات هورمون) ارجاع دهد در صورتیکه شما:

کمتر از 16 سال سن دارید.

باردار هستید یا قصد بارداری دارید.

به تازگی زایمان کرده ­اید.

بیماری دیگری مانند بیماری قلبی دارید که ممکن است با داروی شما تداخل دارویی داشته باشد.

دارویی مصرف می­کنید که موجب کاهش هورمون­های تیروئید می­شود. (مانند آمیودارون یا لیتیوم)

درمان کم­ کاری­ تیروئید 

کم­ کاری ­تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) معمولاً با مصرف روزانه قرص­های جایگزین هورمون به نام لووتیروکسین[19] درمان می­شود. لووتیروکسین جایگزین هورمون تیروکسینی می­شود، که تیروئید شما نمی­تواند به اندازه کافی آن را تولید کند. در ابتدای درمان، شما به طور منظم آزمایش خون خواهید داشت تا زمانی که به مقدار مناسب دارو لووتیروکسین برسید. این امر ممکن است مدتی طول بکشد.

ممکن است دارو با مقدار کم شروع  شده و بسته به چگونگی پاسخ­ بدن شما، مقدار دارو به تدریج افزایش ­یابد. برخی افراد بلافاصله پس از شروع درمان احساس بهبود می­کنند در حالیکه برخی دیگر به مدت چند ماه پس از شروع درمان بهبود علائم را مشاهده نمی­کنند. پس از اینکه میزان مناسب دارو مشخص شد، معمولاً سالی یک­بار آزمایش خون خواهید داشت تا سطوح هورمون تحت­ نظر باشد. 

اگر آزمایش­های خون نشان­دهنده امکان وجود کم­ کاری­ تیروئید باشد،اما شما هیچ نشانه­ ای نداشته باشید یا نشانه ­های بسیار خفیف باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد. در این موارد پزشک معمولاً سطوح هورمون شما را هر چند ماه یک­ بار کنترل می­کند و در صورت بروز نشانه­ ها لووتیروکسین را تجویز می­کند.

مصرف لووتیروکسین

در صورت تجویز لووتیروکسین، شما  باید روزانه یک قرص در زمانی ثابت مصرف کنید. معمولاً توصیه می­شود که قرص را در روز مصرف کنید اگرچه برخی افراد ترجیح می­دهند آن را در شب مصرف کنند. اثربخشی قرص­ها می­تواند توسط سایر داروها، مکمل­ها یا غذاها تغییر کند بنابراین باید همراه با آب و با معده خالی مصرف شود و تا 30 دقیقه پس از مصرف آن از خوردن اجتناب کنید.

اگر یک نوبت را فراموش کردید به محض یادآوری در صورتیکه چند ساعت از زمان مصرف آن گذشته است، نوبت فراموش شده را مصرف کنید. اگر دیرتر به یاد آوردید دیگر قرص فراموش شده را مصرف نکنید و نوبت بعدی را در ساعت همیشگی مصرف کنید مگر اینکه پزشک شما توصیه دیگری بکند.

کم­ کاری ­تیروئید یک بیماری مادام ­العمر است[20] بنابراین معمولاً تا آخر عمر به مصرف لووتیروکسین نیاز خواهید داشت.

عوارض کم­ کاری ­تیروئید 

اگر کم­ کاری ­تیروئید درمان نشود عوارض متعددی می­­تواند رخ دهد.

مشکلات قلبی

اگر کم­ کاری ­تیروئید درمان نشده دارید، خطر ابتلا به بیماری قلبی-عروقی در شما افزایش می­یابد. این بدان دلیل است که داشتن سطوح پایین هورمون تیروکسین می­تواند منجر به افزایش سطوح کلسترول در خون شما شود. کلسترول بالا می­تواند موجب ایجاد رسوبات چربی در شریان­های شما شود که جریان خون را محدود می­کند. اگر تحت درمان کم­ کاری­ تیروئید هستید و درد قفسه ­سینه دارید با پزشک خود مطرح کنید. در این صورت، هرگونه مشکلی تشخیص داده  شده و در صورت لزوم درمان می­شود.

گواتر[21]

گواتر تورم غیرطبیعی غده تیروئید است که موجب ایجاد یک برآمدگی[22] در گلو می­شود. گواتر در افراد مبتلا به ­کم­ کاری ­تیروئید و در هنگامیکه بدن سعی می­کند تیروئید را به تولید هورمون­های تیروئید بیشتر تحریک نماید، تشکیل می­شود.

عوارض در بارداری

اگر کم­ کاری ­تیروئید در طی بارداری درمان نشود، خطر بروز مشکلاتی وجود دارد. این مشکلات عبارتند از:

مسمومیت حاملگی (پره اکلامپسی)[23] – که می­تواند موجب فشارخون بالا و احتباس مایعات[24] در مادر و مشکلات رشد در کودک شود.

کم­ خونی در مادر و کم­ کاری­ تیروئید در کودک

نقایص تولد

خونریزی بعد از تولد

مشکلات رشد جسمی و مغزی کودک

تولد زودرس یا وزن تولد پایین

مرده ­زایی[25] و سقط جنین[26] 

معمولاً با درمان تحت نظر متخصص اختلالات هورمون (متخصص غدد)، می­توان از این مشکلات اجتناب کرد. بنابراین در صورتیکه کم­ کاری­ تیروئید دارید و باردار هستید یا تصمیم به بارداری دارید با پزشک خود مطرح کنید.

کمای میکس ادم

در موارد بسیار نادر، کم ­کاری شدید ­تیروئید می­تواند منجر به یک بیماری تهدیدکننده زندگی به نام کمای میکس ادم شود. این مشکل زمانی ایجاد می­شود که سطوح هورمون تیروئید بسیار پایین می ­آید و موجب نشانه ­هایی مانند سرگیجه، کاهش دمای بدن (هیپوترمی)[27] و خواب­ آلودگی[28] می­شود. کمای میکس ادم مستلزم درمان فوری در بیمارستان است. این بیماری معمولاً با داروی جایگزین هورمون تیروئیدی درمان می­شود که مستقیماً به داخل ورید تزریق می­شود. در برخی موارد درمان­های دیگر مانند حمایت تنفسی و داروی کورتونی (کورتیکواستروئیدها) نیز مورد نیاز هستند.

[1]hypothyroidism

[2]levothyroxine

[3]goitre

[4]myxoedema coma

[5]constipation

[6]muscle cramps

[7]scaly

[8]carpal tunnel syndrome

[9]low-pitched

[10]hoarse

[11]Hashimoto

[12]vitiligo

[13]radioactive iodine therapy

[14]pituitary gland

[15]triiodothyronine

[16]angina

[17]thyroid-stimulating hormone

[18]endocrinologist

[19]Levothyroxine

[20]lifelong condition

[21]goitre

[22]lump

[23]pre-eclampsia

[24]fluid retention

[25]stillbirth

[26]miscarriage

[27]hypothermia

[28]drowsiness