هیپوگلیسمی (کاهش قند خون)

مقدمه

هیپوگلیسمی به معنی کاهش غیرعادی سطح گلوکز خون شماست (کمتر از 70 میلی گرم در دسی لیتر).

زمانی که سطح گلوکز (قند) شما خیلی پایین باشد بدن شما انرژی کافی برای انجام فعالیتهای روزانه ندارد.

هیپوگلیسمی بیشتر با دیابت ارتباط دارد و بیشتر زمانی اتفاق می افتد که بیمار دیابتی بیش از حد انسولین زده باشد، یک وعده غذایی را فراموش کرده باشد یا خیلی ورزش کرده باشد.

در موارد نادر، این مشکل برای فردی هم که دیابت ندارد پیش می آید. این اتفاق با سوء تغذیه، مستی یا شرایط خاص مثل بیماری آدیسون پیش می آید.

علائم هیپوگلیسمی

بدن به بیشتر افرادی که سطح گلوکز خون آنها پایین است هشدار می دهد و به آنها زمان می دهد تا آن را بالا بیاورند. علائم معمولا زمانی دیده می شوند که سطح قند خون به زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر برسد.

علائم هشدار اولیه معمولا شامل احساس گرسنگی، لرزش و تعريق می شود. در موارد شدید، ممکن است احساس گیجی و عدم تمرکز کنید. در موارد بسیار شدید شخصی که هیپوگلیسمی را تجربه می کند هشیاریش را از دست می دهد. این امکان نیز وجود دارد که هیپوگلیسمی در شب اتفاق بیفتد که می تواند باعث تعريق شدید و اختلال در خواب شود و به هنگام بلند شدن احساس خستگی و گیجی کنید.

درمان هیپوگلیسمی

درمان مستقیم هیپوگلیسمی شامل خوردن کمی غذا و نوشیدنی قند دار مثل قرصهای دکستروز یا آب میوه می شود تا سطح قند خون اصلاح شود. بعد از خوردن غذای قندی ممکن است لازم شود غذای نشاسته ای کربوهیدرات دار مثل ساندویچ یا چند عدد بیسکوییت بخورید تا تاثیر بیشتری داشته باشند.

اگر هیپوگلیسمی باعث بیهوشی شود تزریق هورمون گلوکاگون می تواند سطح گلوکز خون را بالا بیاورد و هوشیاری را برگرداند. این درمان زمانی انجام می شود که داروی تزریقی وجود داشته باشد و شخص تزریق کننده بداند چگونه از آن استفاده کند.

اگر شاهد موارد زیر بودید با 115 تماس بگیرید:

کیت تزریقی گلوکاگون در دسترس نباشد

فرد آموزش دیده برای تزریق در دسترس نباشد

تزریق بعد از 10 دقیقه تاثیری نداشته باشد

هرگز سعی نکنید در دهان فردی که گیج یا بیهوش است به زور غذا یا نوشیدنی بریزید زیرا ممکن است باعث خفگی آنها شود. این مورد شامل ترکیبات قندی خاصی نیز می شود که برای مالیدن به داخل گونه ساخته شده اند.

پیشگیری از هیپوگلیسمی

اگر دیابت دارید که لازم است انسولین بزنید امن ترین روش برای جلوگیری از هیپوگلیسمی این است که مرتب قند خون خود را چک کنید و متوجه علائم اولیه باشید.

فراموش کردن یک وعده غذایی یا میان وعده یا خوردن کربوهیدرات کمتر از آن چه که تعیین شده است می تواند خطر هیپوگلیسمی شما را بالا ببرد. باید به هنگام نوشیدن الکل دقت کنید زیرا می تواند گاهی ساعتها بعد از نوشیدن باعث هیپوگلیسمی شود.

ورزش یا فعالیت یک دلیل بالقوه دیگر محسوب می شود و باید برای حل این مشکل برنامه داشته باشید مثل خوردن کربوهیدرات قبل ازآن، در حین ورزش یا بعد از آن یا تنظیم دوز انسولین.

همچنین باید مطمئن شوید که محل تزریق انسولین را به طور مرتب تغییر می دهید زیرا میزان انسولینی که بدن جذب می کند بسته به محل تزریق آن فرق می کند.

در صورتی که علائم را مشاهده کردید یا سطح قند خونتان افتاد همیشه کربوهیدارت سريع الاثر با خود به همراه داشته باشید مثل قرص های گلوکز، یک پاکت آب میوه (آب میوه هایی که قند دارند)، یا شیرینی.

مطمئن شوید که دوستان و اعضای خانواده از بیماری دیابت و خطر هیپوگلیسمی شما باخبر باشند. علايم و اطلاعاتی به همراه داشته باشيد که به افراد دیگر کمک می کند در شرایط اضطراری بتوانند به شما کمک کنند.

زمانی که در نتیجه بیماری های زمينه ای به غیر از دیابت هیپوگلیسمی اتفاق بیفتد، این بیماری باید درمان شود تا  کاهش قند بیشتر اتفاق نیفتد.

علائم هیپوگلیسمی

علائم هیپوگلیسمی معمولا زمانی شروع می شود که سطح گلوکز خون شما به زیر 70 میلی گرم در دسی لیتر بیفتد.

اگر دیابت دارید، مخصوصا اگر تحت درمان با انسولین هستيد، به شما توصیه می شود از دستگاه کوچک سنجش قند خون استفاده کنید تا مرتب سطح قند خونتان را کنترل کنید.

علائم ممکن است از شخصی با شخص دیگر فرق کند و مهم است که علائم هشدار دهنده زودهنگام را بشناسید تا به موقع جلوی آن را بگیرید.

نشانه ها و علائم هیپوگلیسمی شامل موارد زیر می شود:

احساس گرسنگی

تعريق

سرگیجه

خستگی (ضعف)

تاری دید

لرزش 

رنگ پریدگی

ضربان قلب شدید یا تپش قلب

سوزن سوزن شدن لبها

بی قراری

اشکال در تمرکز

گیجی

رفتارهای نامتعارف یا نامعقول که با مستی اشتباه گرفته می شود

اگر هیپوگلیسمی به سرعت درمان نشود و سطح قند خون خیلی پایین بیاید ممکن است بی حال یا حتی بیهوش شوید.

بیشتر افرادی که دیابت وابسته به انسولین دارند می دانند که علائم هیپوگلیسمی تغییر می کند و هر چه بیشتر با این بیماری زندگی کنند اين علايم کمتر به چشم می آیند. افرادی که علائم هشداردهنده برای آنها تا حد زیادی کاهش می یابد و در عین حال به کمک دیگران وابسته باشند ممکن است در خطر شرایط خیلی جدی قرار بگیرند. به پزشک خود اطلاع دهید که دیابت دارید زیرا ممکن است با توجه به شرایط شما درمان فرق کند تا خطر هیپوگلیسمی کاهش یابد.

هیپوگلیسمی به هنگام خواب

زمانی که خواب هستید هیپوگلیسمی به صورت هیپوگلیسمی شبانه شناخته می شود. برای افرادی که دیابت وابسته به انسولین دارند این مشکل به طور شایع دیده می شود. هرچند، برخی از افراد زمانی که هیپوگلیسمی شبانه را تجربه می کنند خوابشان مختل می شود اما ممکن است زمانی متوجه علائم شوید که صبح از خواب بیدار شده اید.

علائم هیپوگلیسمی شبانه به صورت زیر است:

سردرد- اغلب شبیه به سردرد خماری است

احساس خستگی غیرعادی در صبح

ملحفه ها یا لباس هایی که با عرق مرطوب شده اند

دلایل هیپوگلیسمی

در بیشتر موارد هیپوگلیسمی برای افرادی پیش می آید که مبتلا به دیابت هستند هرچند در موارد نادر در نتیجه بیماری های نهفته دیگر نیز دیده می شود.

هیپوگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت

مصرف بیش از حد دارو برای دیابت

دلیل شایع هیپوگلیسمی، مصرف بیش از حد انسولین برای نیازهای کنونی شماست. انسولین دارویی است که به شما کمک می کند تا سطح قند خون خود را کنترل کنید. معمولا برای دیابت نوع 1 استفاده می شود اما برای برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 نیز تجویز می شود. کاهش سطح قند خون بعد از مصرف زیاده از حد داروی خوراکی هیپوگلیسمی مثل سولفونیل اوره نیز اتفاق می افتد که باعث آزادسازی انسولین می شود. این دارو اغلب برای پایین آوردن سطح قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می شود.

ورزش، غذا و الکل

میزان انسولین تزریقی، میزان غذایی که می خورید و میزان انرژی را که به هنگام ورزش می سوزانید در حد تعادل نگه دارید.

هیپوگلیسمی ممکن است زمانی هم که دوز انسولین را رعایت می کنید ولی جذب کربوهیدرات شما پایینتر از حد نرمال باشد یا سریعتر مصرف شود، اتفاق بیفتد. این مشکل زمانی دیده می شود که یک وعده غذایی را نخورید یا با تاخیر بخورید و کربوهیدرات کافی نخورید یا بیش از حد معمول ورزش کنید.

افراد مبتلا به دیابت که مصرف الکل بالایی دارند یا با معده خالی الکل مصرف می کنند نیز به هیپوگلیسمی دچار می شوند. هرچند، همیشه امکان تشخیص دلیل یک رویداد خاص برای ايجاد هیپوگلیسمی وجود ندارد و گاهی بدون دلیل خاصی اتفاق می افتد.

هیپوگلیسمی در افرادی که دیابت ندارند

هیپوگلیسمی- حتی در موارد خفیف- برای افرای که دیابتی نیستند بسیار نادر است. دلایل محتمل آن در زیر آمده است.

هیپوگلیسمی واکنشی

افرادی که دیابت ندارند اگر پانکراس آنها بعد از مصرف غذای کربوهیدراتی سنگین، انسولین زیادی ترشح کند، هیپوگلیسمی را تجربه می کنند. این شرایط به هیپوگلیسمی واکنشی موسوم است.

مشخص نیست که چرا این اتفاق می افتد هرچند، تصور می شود در افرادی که اضافه وزن دارند یا جراحی بای پس معده داشته اند بیشتر شایع باشد.

در موارد نادر یک تومور خوش خیم (غیر سرطانی) در پانکراس ممکن است باعث تولید بیش از حد  انسولین شود یا خود تومور ممکن است مقدار زیادی قند مصرف کند.

دلایل محتمل دیگر

از دلایل محتمل دیگر هیپوگلیسمی برای افرادی که دیابت ندارند می تواند به موارد زیر اشاره کرد:

روزه داری یا سوء تغذیه – زمانی که مواد مغذی کافی برای کارکرد درست بدن مصرف نشود

اعتیاد به الکل یا مصرف بیش از حد الکل

بیماری آدیسون- اختلال غده های فوق کلیه آدرنال (دو غده کوچک که در بالای کلیه ها قرار دارند)

داروهای خاص- هیپوگلیسمی بیشتر در افرادی دیده می شود که کینین (داروی مالاریا)، سالیسیلات (برای بیماری روماتیسم) و پروپرانولول (برای فشار خون بالا) مصرف می کنند

بیماری های حاد که روی کبد، کلیه ها یا غده تیرویید اثر می گذارند

درمان هیپوگلیسمی

در بیشتر موارد، زمانی که متوجه علائم زودهنگام باشید می تواند خودتان هیپوگلیسمی را درمان کنید.

درمان  حمله هیپوگلیسمی

درمان فوری هیپوگلیسمی شامل خوردن مقداری غذا یا نوشیدنی قنددار (در حدود 15 تا 20 گرم کربوهیدرات با تاثیر فوری) برای پایان دادن به حمله هیپوگلیسمی می شود.

برای مثال:

یک لیوان آب میوه یا نوشیدنی غیر رژیمی گاز دار

بین سه تا پنج قرص دکستروز

چند عدد شیرینی

در ابتدا باید از غذاهای چرب و نوشیدنی هایی مثل شیر و شکلات پرهیز کنید زیرا آنها معمولا قند زیادی ندارند و قندی هم که دارند از نوعی است که به کندی جذب می شود.

بعد از خوردن چیزی شیرین، باید غذای کربوهیدرات فوری مثل بیسکوییت، غلات صبحانه، تکه ای میوه یا یک ساندویچ بخورید. معمولا 15 دقیقه طول می کشد تا از حمله خفیف هیپوگلیسمی رهایی یابید. اگر دستگاه تست قند خون دارید بعد از 15 تا 20 دقیقه قند خونتان را اندازه بگیرید. اگر خیلی پایین است (زیر 70 میلی گرم در دسي ليتر)، باید قبل از آزمايش دیگر قند،  برای 15 تا 20 دقیقه بعد، غذا یا نوشابه قندی بخورید. اگر کسی را که هیپوگلیسمی دارد درمان می کنید در صورتی که درمان های گفته شده در بالا جواب ندادند باید با استفاده از یک ژل قندی (یا عسل، شهد یا مربا در صورت در دسترس نبودن ژل قندی) در داخل گونه آنها و ماساژ ملایم روی گونه به آنها کمک کنید. ممکن است 10 تا 15 دقیقه طول بکشد تا حالشان بهتر شود. اگر فردی بی حال یا بیهوش است و خطر خفگی وجود دارد نباید این کار را انجام دهید. اگر در طول هفته چندین حمله هیپوگلیسمی به شما دست می دهد باید با پزشک خود صحبت کنید تا دلایل زمينه ای را بیابد. شاید لازم است دوز داروی شما تنظیم شود یا دلیل دیگری برای هیپوگلیسمی وجود دارد که باید درمان شود.

اگر فردی بیهوش بود

اگر فردی به دلیل هیپوگلیسمی شدید بیهوش شد باید وی را در وضعیت ریکاوری قرار دهید و هورمون گلوکاگون (اگر کیت تزریق به همراه دارند) تزریق کنید. این تزریق سطح قند خون آنها را بالا خواهد آورد.

تزریق را باید یک دوست یا عضوی از خانواده که شرایط بیمار را می داند یا یک فرد حرفه ای تزریق کند. اگر با شرایط زیر مواجه شدید با 115 تماس بگیرید و درخواست آمبولانس کنید:

کیت گلوکاگون در دسترس نباشد

کسی که برای تزریق آموزش دیده باشد در دسترس نباشد

تزریق بعد از 10 دقیقه تاثیر نداشته باشد

سعی نکنید در دهان فردی که بیهوش است غذا یا نوشیدنی بریزید چرا که ممکن است باعث خفگی آنها شود.

اگر موفق شدید گلوکاگون تزریق کنید و فرد بیمار هوشیاری خود را به دست آورد، باید مقداری غذای کربوهیدرات فوری مثل بیسکویت، غلات صبحانه یا ساندویچ بخورد.

باید فرد بیمار را برای نشانه های بازگشت علائم زیر نظر داشته باشید شاید به درمان مجدد نیاز باشد.

پیشگیری از هیپوگلیسمی

اگر دیابت دارید مطابق برنامه دوز درمان خود پیش بروید و خوردن غذا به صورت منظم می تواند جلوی هیپوگلیسمی را بگیرد. همچنین باید حواستان به سطح قند خونتان باشد.

پايش  قند خون

چک کردن منظم قند خون می تواند به شما کمک کند قند خونتان را در صورت امکان ثابت و در سطح نرمال نگه دارید و به شما کمک می کند فورا متوجه علائم و نشانه های هیپوگلیسمی شوید.

سطح قند خون شما در طول روز مرتب تغییر می کند پس لازم است چند بار در روز بسته به درمانی که دریافت می کنید قند خونتان را چک کنید. می توانید با استفاده از دستگاه تست قند خون (دستگاهی که غلظت قند را درخونتان اندازه گیری می کند) حواستان به سطح قند خونتان باشد.

غذا و الکل

اگر دیابت دارید، فعالیت ورزشی شدید می تواند به هیپوگلیسمی منجر شود. خوردن غذاهای کربوهیدراتی بالا قبل و در حین ورزش به کاهش امکان هیپوگلیسمی کمک می کند. اگر انسولین می زنید، پزشکتان ممکن است به شما توصیه کند قبل از فعالیت فیزیکی شدید، دوز انسولین خود را پایین بیاورید.

الکل نیز می تواند روی توانایی بدن شما برای آزادسازی قند اثر بگذارد. اگر دیابت نوع 1 دارید به شما توصیه می کنیم هرگز بیش از 2 تا 3 واحد الکل در روز ننوشید و بعد از نوشیدن الکل یک اسنک بخورید.

توجه به علائم

هیپوگلیسمی می تواند سریع اتفاق بیفتد، بسیار اهمیت دارد که متوجه علائم هیپوگلیسمی باشید به طوری که بتوانید فورا آن را درمان کنید. به دوستان و خانواده خود در مورد نشانه ها بگویید تا هوشیار باشند و بدانند چگونه آن را درمان کنند.

به افرادی که دیابت دارند توصیه می شود که یادداشتی با خود به همراه داشته باشند که بیماری آنها را بیان می کند به طوری که امکان کمک سریع و موثر به آنها وجود داشته باشد.

همیشه درمان را همراه خود داشته باشید

اگر در معرض خطر هیپوگلیسمی هستید باید همیشه غذا و نوشیدنی قندی با خود داشته باشید تا هر چه زودتر بتوانید موارد خفیف را درمان کنید.

اگر دیابت دارید مخصوصا دیابت نوع 1، ممکن است پزشک شما داروهایی مثل ژل گلوکز تجویز کند که باید همراه خود داشته باشید. این ژل در صورتی که هیپوگلیسمی به درمان عادی جواب نداد، قابل استفاده است.

اگر با انسولین درمان می شوید معمولا به شما کیتی می دهند که شامل داروی تزریقی موسوم به گلوکاگون است. اعضای خانواده یا پرستار شما می تواند برای تزریق آموزش ببیند و اگر به دلیل هیپوگلیسمی شدید هوشیاریتان را از دست دادید باید مورد استفاده قرار گیرد.

جلوگیری از هیپوگلیسمی به هنگام شب

بسیار مهم است که از هیپوگلیسمی به هنگام شب (هیپوگلیسمی شبانه) جلوگیری کنید زیرا علائم زودهنگام حمله های روزانه را کاهش می دهد.

اگر هیپوگلیسمی شبانه را تجربه می کنید می توانید موارد زیر را امتحان کنید:

ماده ای قندی کنار تختتان بگذارید

قبل از خواب یک اسنک مثل بیسکوییت و شیر بخورید

سطح قند خونتان را بین ساعتهای 3 و 4 صبح چک کنید، زمانی که هیپوگلیسمی بیشتر اتفاق می افتد

هیپوگلیسمی و رانندگی 

هیپوگلیسمی می تواند باعث گیجی، خواب آلودگی یا حتی بیهوشی شود و رانندگی شما می تواند شما را در معرض خطر زیادی برای خودتان و مردم دیگر قرار دهد.

اگر دیابتی دارید که لازم است با انسولین درمان شود باید:

به راهنمایی رانندگی اطلاع دهید

قبل از رانندگی و به هنگام رانندگی در فواصل منظم (دست کم هر دو ساعت) قند خون خود را چک کنید 

اگر قند خونتان پایین است رانندگی نکنید

بعد از درمان هیپوگلیسمی به مدت 45 دقیقه رانندگی نکنید

همیشه در ماشینتان کربوهیدرات های با تاثیر فوری به همراه داشته باشید

اگر به هنگام رانندگی دچار هیپوگلیسمی شدید تا زمانی که امکان آن وجود دارد به کنار جاده بکشید و ماشینتان را متوقف کنید. ماشین را خاموش کنید و پیش از درمان معمول هیپوگلیسمی از صندلی راننده خارج شوید.