عفونت­های دستگاه ادراری (UTI) در کودکان

عفونت­های دستگاه ادراری (UTI) در کودکان نسبتاً شایع بوده، اما معمولاً جدی نیست. این بیماری را می­توان به طور مؤثری با آنتی بیوتیک­ها درمان کرد.

عفونت دستگاه ادرای را می­توان به صورت­ های زیر دسته بندی کرد:

عفونت دستگاه ادرای فوقانی– در صورتیکه عفونت، کلیه یا عفونت میزنای[1](عضو لوله­ ای که کلیه را به مثانه متصل می­کند) را درگیر کرده باشد.

عفونت دستگاه ادراری تحتانی– در صورتیکه عفونت، مثانه (سیستیت[2]) یا میزراه[3] (عضو لوله­ ای که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می­کند) را درگیر کرده باشد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ 

اگر فکر می­کنید کودک شما بیمار است و دچار عفونت دستگاه ادراری است در اسرع وقت به پزشک­ خود مراجعه کنید. اگرچه UTIها عفونت جدی نیستند اما باید تشخیص داده شده و به سرعت درمان شوند تا خطر عوارض آن کاهش یابد.

نشانه­ های UTI در کودکان

تشخیص UTI در کودکان دشوار است، زیرا نشانه ­ها می­توانند مبهم باشند، همچنین کودکان خردسال نمی­توانند به راحتی احساس خود را بیان کنند. علائم عمومی که نشان­ می­دهد ممکن است کودک شما بیمار باشد عبارتند از:

درجه حرارت بالا (تب)

استفراغ

خستگی و کمبود انرژی (بی حالی[4])

بدخلقی

تغذیه ضعیف

عدم افزایش مناسب وزن

در کودکان بسیار خردسال، زردی پوست و سفیدی چشم­ها (یرقان)

علائم مشخص ­تر ابتلای کودک به UTI عبارتند از:

احساس درد یا سوزش هنگام دفع ادرار[5]

نیاز به ادرار کردن مکرر

نگه­داشتن عمدی ادرار

تغییر در عادت­های طبیعی دستشویی رفتن، مانند خیس کردن خود یا خیس کردن تختخواب

درد در ناحیه شکم، پهلو یا پایین کمر

بوی نامطبوع

وجود خون در ادرار

ادرار کدر[6]

تشخیص UTI در کودکان 

در اکثر موارد پزشک عمومی می­تواند UTI را با پرسیدن نشانه­ های کودک شما، معاینه او و گرفتن نمونه ادرار برای آزمایش، تشخیص دهد. درمان معمولاً بلافاصله بعد از گرفتن نمونه ادرار شروع می­شود و کودک به هیچ آزمایش دیگری نیاز نخواهد داشت. گاهی ممکن است آزمایش­های بیشتری در بیمارستان برای بررسی ناهنجاری­ها مورد نیاز باشد.

علل UTI در کودکان

اکثر مواقع UTI در کودکان ناشی از ورود باکتری­های سیستم گوارشی به میزراه می­باشد. راه­های زیادی برای وقوع این امر وجود دارد، از جمله: 

وقتی کودک خود را پاک می­کند و دستمال توالت آلوده با دستگاه تناسلی او برخورد می­کند- این مشکل در دختران بیشتر از پسران پیش می­ آید زیرا مقعد دختران به میزراه بسیار نزدیک است.

ورود ذرات کوچک مدفوع نوزادان به میزراه در زمان تعویض پوشک- به ویژه اگر هنگام تعویض پوشک زیاد تکان بخورند.

هیچ دلیل واضحی برای اینکه چرا برخی کودکان دچار عفونت دستگاه ادرای می­شوند و برخی دیگر دچار نمی­شوند، وجود ندارد. در هر صورت، برخی کودکان به دلیل داشتن مشکلاتی در تخلیه مثانه خود ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به عفونت دستگاه ادراری قرار داشته باشند، این مشکلات عبارتند از:

یبوست – یبوست می­تواند موجب تورم بخشی از روده بزرگ شده که بر مثانه فشار وارد کرده  و مانع از تخلیه طبیعی آن می­شود.

سندرم اختلال دفع[7]– یک بیماری کمتر شایع در کودکان است که در آن کودک ادرار خود را نگه می­دارد، حتی اگر شدیداً نیاز به تخلیه ادرار داشته باشد.

ریفلاکس ادراری (ریفلاکس وزیکیورترال)[8]– یک بیماری غیرشایع، که موجب برگشت ادرار از مثانه به حالب و کلیه ­ها می­گردد؛ این بیماری به دلیل وجود مشکل در دریچه ­های حالب در محل ورود به مثانه  می­باشد.

درمان UTI در کودکان

بسیاری از UTIهای کودکی طی 24 الی 48 ساعت درمان با آنتی ­بیوتیک­ها بهبود می­یابند و هیچگونه مشکل طولانی­ مدتی ایجاد نمی­کنند. در بسیاری از موارد درمان شامل مصرف یک دوره داروی آنتی­ بیوتیک در خانه است. برای احتیاط بیشتر، کودکان زیر سه ماه و کودکان دارای نشانه­ های بسیار شدید معمولاً به مدت چند روز در بیمارستان بستری می­شوند تا آنتی­ بیوتیک­ها را مستقیماَ از طریق ورید (آنتی­ بیوتیک­های وریدی) دریافت کنند. 

پیشگیری از UTI در کودکان

نمی­توان از تمام UTIهای کودکی پیشگیری کرد، اما اقداماتی وجود دارد که می­توانید برای کاهش خطر ابتلای کودک انجام دهید. توصیه­ های زیر می­تواند کمک کننده باشد.

در صورت امکان، در شش ماه اول پس از تولد کودک صرفاً او را با شیر مادر تغذیه کنید، این کار به بهبود سیستم­ایمنی کودک کمک کرده  و خطر ابتلا به یبوست را کاهش می­دهد.

دختران را تشویق کنید مقعد خود را از جلو به عقب پاک کنند، این کار احتمال ورود باکتری­ها به دستگاه تناسلی را به حداقل می­رساند.

اطمینان حاصل کنید که کودک شما به خوبی آب دریافت نموده و به طور منظم به دستشویی می­رود، ادرار نکردن منظم و نگه­داشتن ادرار باعث می­شود باکتری­ها به سهولت دستگاه ادراری را عفونی کنند.

از لباس­ زیرهای نایلونی و سایر انواع لباس ­زیرهای مصنوعی اجتناب کنید، این لباس­ زیرها می­توانند به رشد باکتری کمک کنند؛ به جای این­ها باید از لباس ­زیر گشاد و پنبه ­ای استفاده کرد.

از صابون معطر یا فوم کف وان استفاده نکنید، این­ مواد می­توانند خطر ابتلای کودک به UTI را افزایش دهند.

اقدامات لازم برای کاهش خطر ابتلای کودک به یبوست را انجام دهید، اطمینان حاصل کنید که کودک شیر/آب کافی می­نوشد تا ادرارش در طول روز کمرنگ و شفاف باقی بماند و اگر یبوست مشکل مداوم کودک است با پزشک خود درباره داروهایی که می­توانند کمک ­کننده باشند، صحبت کنید

برخی افراد تصور می­کنند نوشیدن آب ذغال ­اخته [9] یا مصرف مکمل­ های ذغال­ اخته می­تواند در کاهش خطر UTIها کمک کند. با این حال در حال حاضر تحقیقات دارای کیفیت بالا، در مورد این ادعا شواهد اندکی پیدا کرده­ اند که نشان بدهد ذغال ­اخته تأثیر قابل­ توجهی در کاهش احتمال ابتلا به UTI دارد.

عفونت­های دستگاه ادراری راجعه در کودکان

تعداد کمی از کودکان دارای عفونت ادراری راجعه[10] هستند. اگر کودک شما قبلاً UTI داشته ، مهم است که بازگشت نشانه­ های مربوطه را بررسی کنید. در اسرع وقت در مورد هرگونه نشانه ­ای با پزشک خود صحبت کنید تا تشخیص تأیید شده و درمان شروع شود اگر کودک شما مشکلی دارد که خطر عفونت دستگاه ادراری را افزایش می­دهد -مانند دریچه­ های دارای نقص که باعث می­شود ادرار در جهت اشتباه جریان پیدا کند- ممکن است برای پیشگیری از عفونت­های بعدی آنتی­ بیوتیک­های به مقدار کم و طولانی­ مدت برای کودک تجویز شود.

تشخیص عفونت­های دستگاه ادراری در کودکان

معمولاً عفونت­های دستگاه ادراری در کودکان توسط پزشک عمومی قابل تشخیص است. پزشک عمومی معاینه فیزیکی انجام می­دهد و در مورد نشانه­ های کودک سؤال می­کند و نمونه ادرار درخواست می­دهد. شاید از شما خواسته شود خودتان نمونه ادرار را جمع کنید؛ یا یک پزشک یا پرستار در مطب پزشک شما، می­توانند به شما کمک کند.

این آزمایش­ها به پزشک در شناسایی علت عفونت و تعیین اینکه عفونت در دستگاه ادراری تحتانی است یا فوقانی، کمک ­می­کند. اگر کودک شما کمتر از سه­ ماه سن دارد، پزشک می­تواند بدون درخواست نمونه ادرار شما را مستقیماً به بیمارستان ارجاع دهد تا به پزشک متخصص مراقبت از کودکان (متخصص اطفال) مراجعه کنید.

جمع ­آوری نمونه ادرار

جمع­ آوری نمونه ادرار از یک کودک، به ویژه در نوزادان یا کودکان خردسال می­تواند گاهی اوقات دشوار باشد. اگر نمی­دانید چکار کنید یا به کمک شخص دیگری برای جمع­ آوری ادرار احتیاج دارید از پزشک یا پرستار مشورت بگیرید. در کودکان خردسال که می­توانند از دستشویی استفاده کنند از شما خواسته می­شود نمونه ادرار را در یک بطری استریل که دریافت کرده ­اید، جمع­ آوری کنید. نمونه را با گرفتن بطری در جلوی جریان ادرار کودک هنگام ادرار کردن کودک جمع ­آوری کنید. اطمینان حاصل کنید که هیچ چیزی با لبه باز بطری برخورد نکند زیرا می­تواند بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارد.

اگر قادر به جمع­ آوری تمیز نمونه نیستید، می­توانید با استفاده از پد جاذب[11] مخصوص که در پوشک کودک قرار داده می­شود این کار را انجام دهید. سپس نمونه ادرار با استفاده از سرنگ از پد مکش می­شود. اگر جمع­ آوری ادرار در خانه یا مطب پزشک دشوار باشد، ممکن است لازم باشد به بیمارستان مراجعه کنید. در موارد اینچنینی، نمونه ادرار را می­توان با وارد کردن لوله کوچک پلاستیکی به نام کاتتر (سوند)[12] در داخل دستگاه ادراری کودک جمع­ آوری کرد.

آزمایش ­های بیشتر

در بیشتر موارد، درمان به محض گرفته ­شدن نمونه ادرار شروع می­شود و کودک شما به هیچ آزمایش دیگری نیاز نخواهد داشت. با این حال شرایطی وجود دارد که ممکن است آزمایش­های بیشتری انجام شود، از جمله اگر:

کودک شما کمتر از شش ماه سن داشته باشد. 

24 الی 48 ساعت بعد از شروع درمان هیچ بهبودی در نشانه­ های کودک شما مشاهده نشود. 

هرگونه نشانه­ های غیرعادی در کودک شما، مانند کاهش جریان ادرار، فشارخون بالا (هیپرتانسیون[13]) یا یک برآمدگی یا توده قابل­ توجه در شکم یا مثانه.

کودک شما عفونت دستگاه ادراری مکرر داشته باشد.

در این موارد، پزشکان ممکن است انجام برخی اسکن­ها را برای بررسی هرگونه ناهنجاری توصیه کنند.

تصویربرداری

اقدامات تصویربرداری بسیار مختلفی وجود دارند که ممکن است برای بررسی مشکلات در دستگاه ادراری کودک شما انجام شوند، از جمله:

سونوگرافی

اسکن دی مرکاپتو سوکسینیک اسید[14] (DMSA)

 سیستویورتروگرام ادراری[15] (MCUG)

نوع اسکن مورد استفاده و زمان انجام آن به شرایط خاص کودک شما بستگی دارد. در برخی موارد این اسکن­ها ممکن است چند هفته یا چند ماه بعد از ابتلای کودک شما به عفونت انجام شود. 

درمان عفونت دستگاه ادراری در کودکان

بسیاری از عفونت ­های دستگاه ادراری در کودکان را می­توان با داروی آنتی ­بیوتیک به طور مؤثری درمان کرد. این داروها را اغلب می­توان در خانه به کودک داد، اگرچه در برخی موقعیت­ها، ممکن است لازم باشد کودک به مدت چند روز در بیمارستان بماند.

درمان در خانه

اگر کودک شما بیش از سه ماه سن دارد و در معرض بیماری جدی نیست، معمولا ًمی­توان او را در خانه و با آنتی­ بیوتیک­ها درمان کرد. طول درمان توصیه شده به این بستگی دارد که آیا کودک شما:

 UTI تحتانی دارد – معمولاً یک دوره سه روزه

UTI فوقانی دارد – معمولاً یک دوره 7 تا 10 روزه

ممکن است برخی عوارض جانبی مصرف آنتی­ بیوتیک­ها در کودک شما ظاهر شود، اما این عوارض معمولاً خفیف بوده و به محض قطع مصرف آنتی­ بیوتیک از بین می­روند. در صورت لزوم، می­توان برای درمان هرگونه تب یا ناراحتی که کودک دارد، از استامینوفن استفاده کرد. با این حال در صورت ابتلای کودک به عفونت دستگاه ادراری، نباید هیچ داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی، (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن، استفاده کرد زیرا این داروها می­توانند به کلیه­ های کودک آسیب بزنند. هرگز نباید به کودک زیر 16 سال آسپرین داده شود. اگر کودک شما قادر به بلعیدن قرص یا کپسول نیست، می­توان آنتی ­بیوتیک­ و استامینوفن به شکل شربت به او داد. 

بیماری کودک شما معمولاً طی 24 تا 4۸ ساعت پس از درمان بهبود خواهد یافت. با این حال، بسیار مهم است که کل دوره تجویز شده­ ی آنتی بیوتیک را برای جلوگیری از بازگشت عفونت، تکمیل کند.

درمان در بیمارستان

اگر کودک کمتر از سه ماه سن داشته باشد یا احتمال رود که بیماری او بدتر ­شود، وی برای درمان به بیمارستان ارجاع می­شود. پزشکان ممکن است احساس کنند در صورت درمان نشدن در بیمارستان، کودک شما در معرض خطر بیماری بسیار جدی قرارگیرد، اگر:

بسیار بدحال باشد، آب بدن از دست رفته­ باشد یا به دلیل استفراغ مداوم قادر به حفظ داروی خوراکی نباشد.

نشانه ­های غیرطبیعی مانند کاهش جریان ادرار، فشارخون بالا (هیپرتانسیون) یا یک برآمدگی یا توده در شکم یا مثانه، داشته باشد.

سابقه ابتلا به بیماری که بر سیستم ادراری تأثیر می­گذارد.

در این موارد کودک شما معمولاً نیاز دارد به مدت چند روز در بیمارستان بماند تا آنتی ­بیوتیک­ها را مستقیماً از طریق ورید (آنتی­ بیوتیک­های داخل وریدی[16]) دریافت کند. همانند مواردی که در خانه درمان می­شوند، کودک شما هم در طی 24 الی 48 ساعت بهبود خواهد یافت.

پیگیری

بسیاری از عفونت­های دستگاه ادراری در کودکان در طی یک یا دو روز از بین می­رود و موجب مشکلات طولانی­ مدت نخواهند شد. اگر در این مدت کودک شما علائمی از بهبودی نشان نداد مجدداً به پزشک خود مراجعه کنید. در بسیاری از موارد کودک شما به محض بهبودی، نیازی به معاینه مجدد نخواهد داشت. با این حال پزشکان ممکن است انجام برخی اسکن­ها را برای بررسی هرگونه مشکل در دستگاه ادراری کودک که ممکن است در ایجاد عفونت مؤثر باشد، توصیه کنند.

وضعیت ­هایی که آزمایش­ های بیشتر مورد نیاز است عبارتند از:

کودک شما کمتر از شش ماه سن داشته باشد. 

24 الی 48 ساعت بعد از شروع درمان، هیچ بهبودی در نشانه­ های کودک شما مشاهده نشود. 

کودک شما هرگونه نشانه­ های غیرعادی مانند کاهش جریان ادرار، فشارخون بالا یا یک برآمدگی یا توده قابل ­توجه در شکم یا مثانه داشته باشد.

کودک شما عفونت ادراری مکرر داشته باشد.

[1]ureter

[2]cystitis

[3]urethra

[4]lethargy

[5]peeing

[6]cloudy pee (به علت وجود موکوس ادرار نمای مه ­آلود می­گیرد) 

[7]dysfunctional elimination syndrome

[8]vesicoureteral reflux

[9]cranberry juice

[10]Recurrent UTls

[11]absorbent pad

[12]catheter

[13]hypertension

[14]dimercaptosuccinic acid

[15]micturating cystourethrogram

[16]intravenous antibiotics