سیروز
سیروز
سیروز صدمه وارد شده به کبد در اثر آسیب درازمدت و پیوسته است، بافت آسیب دیده جایگزین بافت سالم در کبد میشود و از عملکرد مناسب آن جلوگیری به عمل میآورد. آسیب ایجاد شده در اثر سیروز نمیتواند بهبود پیدا کند و در نهایت به اندازهای گسترش پیدا میکند که عملکرد کبد شما متوقف میگردد و این وضعيت نارسایی کبد نام دارد. سیروز میتواند در صورت نارسایی کامل کبد کشنده باشد با این حال معمولا سالها طول میکشد تا به این مرحله برسد و درمان میتواند این پیشرفت را آهسته کند.
علائم و نشانهها
معمولا نشانههای کمی در مراحل اولیه سیروز وجود دارد با این حال با از دست رفتن توانایی عملکرد کبد شما احتمالا کاهش اشتها، حالت تهوع و پوست دارای خارش را تجربه خواهید کرد. در مراحل بعدی علائم میتواند شامل این موارد باشد: زردی، استفراغ خونی، مدفوع قیری تیره، افزایش مایعات در پاها(ادم) و شکم(آب آوردن شکم).
چه زمانی بایستی به پزشک مراجعه کنید؟
سیروز علائم مشخصی در طی مراحل اولیه ندارد و اغلب در زمان آزمايشات برای یک بیماری غیر مرتبط تشخیص داده میشود. در صورت داشتن هر یک از علائم زیر به پزشک خود مراجعه کنید.
تب و لرز
تنگی نفس
استفراغ خون
مدفوع قیری و یا سیاه و یا بسیار تیره
دورههای سردرگمی و یا خواب آلودگی
علل ایجاد سیروز
شايعترین دلایل ایجاد سیروز عبارتاند از مصرف بیش از اندازه الکل(سو مصرف الکل) در طی سالیان بسیار و عفونت ویروسی هپاتیت C به مدت طولانی. همچنين یک بیماری با عنوان استئاتوهپاتیت غیر الکلی(NASH) که باعث میشود مقدار زیادی چربی در کبد تجمع یابد.( كبد چرب ) كبد چرب به دلیل افزايش چاقی و کاهش فعالیت فیزیکی در جامعه در حال افزایش است و احتمالا جای الکل و هپاتیت C را به عنوان رایجترین دلایل سیروز خواهد گرفت.
دلایل کمتر شايع سیروز عبارتاند از: عفونت هپاتیت B و بیماریهای وراثتی کبد مانند هموکروماتوزیس.
درمان سیروز
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای سیروز وجود ندارد با این حال مدیریت علائم و عوارض و کاهش پیشرفت آن امکانپذیر است. درمان بیماریهای اساسی که ممکن است دلیل اصلی باشند با استفاده از داروهای ضدویروسی برای درمان عفونت هپاتیت C میتواند به توقف تشدید سیروز کمک کند. ممکن است توصیه شود که شما مصرف الکل را کاهش دهید و یا اینکه آن را کاملا متوقف کنید و یا اینکه در صورت داشتن اضافه وزن، وزن خود را كاهش دهيد. در مراحل پیشرفتهتر آسیب ایجاد شده دراثر سیروز ممکن است باعث توقف عملکرد کبد شود در این مورد پیوند کبد تنها گزینه درمانی ممکن است.
پیشگیری از سیروز
عدم مصرف الکل بهترین روش برای پیشگیری از سیروز مربوط به الکل است.
هپاتیت B و C عفونتهایی هستند که ممکن است در اثر داشتن رابطه جنسی محافظت نشده و یا به اشتراک گذاشتن سرنگ برای مصرف مواد مخدر به آن مبتلا شوید. با استفاده از کاندوم در طی رابطه جنسی و یا عدم تزریق مواد مخدر میتوانید خطر ابتلا به هپاتیت B و C را کاهش دهید.
واکسن برای هپاتیت B موجود است اما در حال حاضر هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد.
علائم سیروز
معمولا علائم کمی در طی مراحل اولیه سیروز وجود دارد، مشکلات قابل توجه معمولا با آسیب بیشتر کبد مشاهده میشود. در مراحل اولیه سیروز، کبد میتواند علیرغم آسیب وارده عملکرد خود را داشته باشد، با پیشرفت بیماری، علائم زمانی مشاهده میشوند که عملکرد کبد تحت تاثیر قرار بگیرد. علائم سیروز میتواند شامل موارد زیر باشد:
خستگی و ضعف
کاهش اشتها
کاهش وزن و تحلیل عضلات
احساس حالت تهوع و استفراغ
حساسیت و یا درد اطراف منطقه کبد( قسمت راست و بالای شكم)
خطوط قرمز کوچک(مویرگهای خونی) بر روی پوست و قسمت بالای کمر
خارش پوست شدید
زرد شدن پوست و سفیدی چشم(زردی)
خونریزی و کبودی سریع و آسان
خونریزی بینی و خونریزی لثه
ریزش مو
حملات تب و لرز
تورم در پا و مچ پا به دلیل افزایش و تجمع مایعات(ادم)
تورم در شکم به دلیل ازدیاد مایعات که با عنوان آب آوردن شکم شناخته میشود(در موارد شدید ممکن است باعث شود شما مانند خانمهای باردار به نظر برسید). همچنین شما ممکن است تغییرات را در شخصیت خود متوجه شوید، مشکلات خواب(بیخوابی)، کاهش حافظه، سردرگمی و اشکال در تمرکز نیز مشاهده میشود، این وضعيت معمولا ناشی از آنسفالوپاتی است و زمانی رخ میدهد که سموم بر مغز شما اثر بگذارند زیرا کبد شما نمیتواند آنها را از بدن شما حذف کند.
علائم مراحل انتهایی
در مراحل بعدی سیروز ممکن است استفراغ خونی و مدفوع قیری سیاه داشته باشید، این مساله به این خاطر است که خون نمیتواند به درستی در کبد شما به گردش در بیاید که باعث افزایش فشارخون در وریدهایی میشود که خون را از روده به کبد میبرند(ورید دریچهای). افزایش فشار خون باعث میشود خون به درون عروق کوچکتر و شکنندهای وارد شوند که در اطراف معده و مری وجود دارند(واریس) این اتفاقات میتواند تحت تاثير فشار خون بالا رخ دهند که به خونریزی داخلی منجر میشود که در استفراغ و مدفوع تشخیص داده میشوند. در طول زمان سمومی که معمولا توسط یک کبد سالم از بدن حذف میشوند میتوانند باعث نارسایی چندین ارگان شوند و در نهایت به مرگ منجر میگردد.
چه زمانی بایستی به پزشک مراجعه شود؟
شما بایستی در صورت مشاهده علائم و نشانههای دائمی سیروز به پزشک مراجعه کنید.
در صورت هر یک از علائم زیر به خصوص اگر قبل سیروز در شما تشخیص داده شده است به پزشک مراجعه کنید:
حملات تب و لرز
تنگی نفس
استفراغ خونی
مدفوع بسیار تیره و سیاه و قیری شکل
دورههای سردرگمی ذهنی و خوابآلودگی
دلایل سیروز
علل بسیار متفاوتی برای سیروز وجود دارد، شايعترین دلایل عبارتاند از نوشیدن بیش از حد الکل و عفونتهای دراز مدت هپاتیت C.
در برخی از موارد هیچ دلیل مشخصی شناسایی نمیشود.
مصرف الکل
کبد، توکسینها(سموم) مانند الکل را تجزیه میکند اما مقدار بیش از اندازه الکل ممکن است باعث آسیب سلولهای کبدی شود، مردان و زنانی که بیش از 14 واحد الکل در هفته مصرف میکنند به عنوان مصرف كننده ميزان زياد الكل در نظر گرفته می شوند.
اگر مصرف الکل شما بالاست احتمال ابتلا به سیروز افزایش پیدا میکند. با این حال درک این نکته حائز اهمیت است که سیروز کبد تنها بیماری نیست که افراد معتاد به الکل را تحت تاثیر قرار دهد اگر شما فردی هستید که در موقعیتهای اجتماعی مقدار زیادی الکل مینوشید ممکن است مبتلا به سیروز شوید، سیروز مربوط به الکل معمولا بعد از 10 سال و یا بیشتر از مصرف زياد الکل ایجاد میشود، به دلایل ناشناخته اي برخی از افراد نسبت به آسیب سلولی کبدی در مقایسه با دیگران آسیبپذیرتر هستند، زنانی که مصرف نوشیدنی الكلی آنها بسیار بالاست نسبت به آسیب کبدی در مقایسه با مردان حساستر هستند، بخشی از این مساله به این خاطر است که اندازه و ساختار بدن متفاوتی نسبت به مردان دارند.
هپاتیت
هپاتیت التهاب کبد است، در صورت عدم درمان ممکن است در طی سالیان متمادی به کبد آسیب وارد کند و در نهایت باعث ایجاد سیروز شود.
ویروس هپاتیت C معمولا از طریق تماس خونی معمولا با سرنگ مشترک برای تزریق مواد انتقال پیدا میکند، دو نوع دیگر از عفونت یعنی انواع B و D نیز ممکن است باعث ایجاد سیروز شوند.
استئاتو هپاتیت غیرالکلی
استئاتو هپاتیت غیرالکلی( كبد چرب ) یک بیماری کبدی شدید است که میتواند به سیروز ختم شود، درست مانند بیماری کبدی مربوط به الکل مرحله اولیه كبد چرب باعث ازدیاد چربی در کبد میشود، این چربی با التهاب و آسیب همراه است که میتواند به ایجاد سیروز ختم شود. كبد چرب میتواند در افراد چاق مبتلا به دیابت و یا سطوح بالای چربی در خون یعنی کلسترول بالا و فشار خون بالا ایجاد گردد.
بیشتر افراد با كبد چرب حال عمومی خوبی دارند و تا زمانی که سیروز و اختلال عملکرد کبدی ایجاد شود متوجه بیماری خود نمیشوند.
كبد چرب به دلیل افزایش سطوح چاقی و کاهش فعالیت فیزیکی در جامعه در حال افزایش است و احتمالا میتواند جای الکل و هپاتیت c را به عنوان دلیل شايع ايجاد سیروز را بگیرد.
علل دیگر
تعدادی از بیماریهای دیگر وجود دارند که از عملکرد سالم کبد جلوگیری به عمل میآورند و باعث ایجاد سیروز میشوند از جمله آنها میتوان به این موارد اشاره کرد:
بیماری خودایمنی کبد: سیستم ایمنی معمولا آنتی بادی تولید میکند تا علیه باکتریها و ویروسها عمل نماید. با اینحال اگر شما مبتلا به یک بیماری خودایمنی باشید(از جمله هپاتیت خودایمنی، سیروز صفراوی اولیه و یا کلانژیت اسکرولوزان اولیه یا PSC) سیستم ایمنی شما آنتیبادیهایی را تولید میکند که به ارگانهای سالم حمله مینماید.
هر نوع بیماری که باعث شود مجرای صفرا انسداد پیدا کند از جمله سرطان مجرای صفرا و یا سرطان پانکراس.
سندروم بودکیاری: ایجاد شده در اثر لختههای خون مسدود کننده وریدی که خون را از کبد جابهجا میکند.
با شیوع کمتر استفاده از برخی از داروها از جمله آمیودارون و متوتروکسات میتواند باعث ایجاد سیروز شود.
تشخیص سیروز
اگر پزشک شما احتمال سیروز را در نظر بگیرد سابقه پزشکی شما را بررسی میکند و یک معاینه فیزیکی را انجام خواهد داد تا به دنبال نشانههای بیماری مزمن کبدی باشد.
اگر پزشک شما حدس بزند که کبد شما آسیب دیده است احتمالا برای انجام آزمايشهای بیشتر برای فرایند تشخیص به آزمایشگاه ارجاع داده میشوید.
آزمايشات
شما ممکن است تعدادی آزمايش مختلف را انجام دهید از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آزمايشهای خون
آزمايشهای خون عملکرد کبد و میزان آسیب کبدی را مورد سنجش قرار میدهند، آزمايش خون ممکن است برای اندازهگیری سطوح آنزیم های کبدی آلانین ترانس آمیناز(ALT) و آسپارتات ترانسفراز(AST) در خون شما مورد استفاده قرار گيرد زیرا در صورت التهاب کبد یا هپاتیت این آنزیمها افزایش پیدا میکنند.
تصويربرداری
یک اسکن سونوگرافی و اسکن ترانزيت الاستوگرافی و توموگرافی کامپیوتری یا CT اسکن و یا تصویر رزونانس مغناطیسی(MRI) ممکن است بر روی کبد شما انجام شود، اسکن ترانزيت الاستوگرافی مشابه اسکن سونوگرافی انجام شده در طی بارداری میباشد(گاهی اوقات از آن با عنوان فیبرواسکن نام برده میشود).
این روشهای تصويربرداری میتوانند تصاویر دقیقی از کبد شما ارائه دهند و یا قوام کبد را بررسی کنند تا هر گونه آسیب شناسایی شود.
بیوپسی کبد
بیوپسی کبد عملی است که در آن یک سوزن ظریف در داخل بدن شما قرار میگیرد(معمولا بین دندهها) تا نمونه کوچکی از سلولهای کبد برداشته شود، این نمونه به آزمایشگاه فرستاده میشود تا بتواند زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار بگیرد.
آندوسکوپی
آندوسکوپی روشی تشخيصی است که در آن آندوسکوپ(یک لوله منعطف بلند و باریک با نور و دوربین ویدیویی در انتهای آن) از گلو به پایین و در قسمت معده شما فرستاده میشود.
تصاویر مری(لوله متصل كننده گلو به معده) و معده به یک نمایشگر خارجی ارسال میشود که در آن هرگونه واریس (عروق متورم) كه نشانه سیروز هستند، مشاهده میگردند.
درمان سیروز
سیروز قابل درمان نیست در نتیجه هدف درمانی مدیریت علائم و عوارض و توقف بدتر شدن وضعیت است.
معمولا بهبود و برگرداندن آسیب کبدی که اکنون رخ داده امکانپذیر نمیباشد اگر چه تحقیقات جدید نشان داده که این مساله میتواند در مواردی امکانپذیر باشد که در آن علت اصلی آسیب کبدی بتواند به شکل موفقی درمان شود.
درمان احتمالا در بیمارستان در یک واحد تخصصی هپاتولوژی صورت میگیرد که به درمان اختلالات کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی میپردازد.
توقف بدتر شدن سیروز
استفاده از داروها برای درمان علت زمینهای آسیب کبد و تغییرات سبک زندگی سالم میتواند به توقف بدتر شدن سیروز و کاهش خطر مشکلات سلامتی بیشتر کمک کند.
دارو
دارویی که شما نیاز دارید به علت خاص آسیب کبدی بستگی دارد. به عنوان نمونه اگر شما هپاتیت ویروسی دارید ممکن است داروهای ضدویروسی برای شما تجویز شود، اگر مبتلا به هپاتیت خودایمنی هستید، ممکن است داروهای استروئیدی دریافت کنید(کورتیکواستروئیدها) و یا دارویی برای سرکوب سیستم ایمنی شما تجویز میشود.
تغییرات سبک زندگی
اقداماتی وجود دارد که شما میتوانید انجام دهید تا سالم بمانید و احتمال مشکلات بیشتر در صورت ابتلا به سیروز کاهش پیدا کند از جمله آنها میتوان به این موارد اشاره کرد:
ترک کامل مصرف الکل صرف نظر از دلیل سیروز، زیرا مصرف الکل سرعت پیشرفت بیماری شما را افزایش میدهد.
کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن و یا چاق بودن
ورزش منظم به منظور کاهش تحلیل عضلات
بهداشت خوب و مناسب برای کم کردن احتمال عفونتها
با پزشک خود درباره واکسیناسیونهای مورد نیازتان صحبت کنید از جمله واکسن سالانه آنفولانزا و یا واکسنهای مسافرتی.
با پزشک و یا داروساز خود درباره داروهای بدون نسخه صحبت کنید زیرا سیروز میتواند بر شیوه متابوليسم داروها در بدن تاثیر بگذارد.
سوتغذیه در افراد مبتلا به سیروز شایع است، در نتیجه کسب اطمینان از این موضوع حائز اهمیت است که یک رژیم غذایی متوازن داشته باشید تا به شما کمک کند تمام مواد مغذی موردنیازتان را به دست بیاورید.
کنار گذاشتن غذاهای شور و اضافه نکردن نمک به غذاها میتواند به کاهش خطر ادم پاها و شکم در اثر ازدیاد مایعات کمک کند. برای اطلاعات بیشتر به رژیم غذایی كم نمک رجوع شود.
آسیب به کبد همچنین میتواند به این معنا باشد که بدن شما نمیتواند گلیکوژن یعنی کربوهیدراتی را که انرژی کوتاه مدت را برای شما فراهم میآورد، ذخیره کند. در صورت این اتفاق بدن از بافت عضلانی خود برای تهیه انرژی بین وعدههای غذایی استفاده میکند که به تحلیل و ضعف عضلات میانجامد. در نتیجه شما ممکن است به کالری و پروتئین بیشتر در رژیم غذایی خود نیاز داشته باشید.
داشتن میانوعدههای غذایی سالم میتواند به شما کمک کند کالری و پروتئینهای مورد نیازتان را تامین کنید و همچنین داشتن 3 تا 4 وعده غذایی کوچک در روز به جای یک یا دو وعده غذایی بزرگ مفید خواهد بود.
بهبودی علائم
تعدادی از داروها میتواند علائم سیروز را بهبود بخشد از جمله آنها میتوان به این موارد اشاره کرد:
رژیم غذایی با سدیم پایین(نمک) و قرصهایی که مدر(ادرار آور) نامیده میشوند تا میزان مایعات در بدن شما کاهش پیدا کند.
قرصهایی برای کاهش فشار خون در ورید پورت(ورید اصلی که خون را از روده به کبد میبرد) که از عفونتها پيشگیری میکند و یا اینکه آنها را بهبود میدهد.
کرمهایی برای کاهش خارش پوست
مدیریت عوارض سیروز پیشرفته
در مورد سیروز پیشرفته عوارض ایجاد شده در اثر این بیماری ممکن است به درمان نیاز داشته باشد.
واریس متورم
اگر شما استفراغ خونی و یا مدفوع خونی دارید احتمالا وریدها در مری شما متورم شدهاند.این وضعيت با عنوان واریسهای مری شناخته میشوند. در این موارد توجه پزشکی فوری الزامی میباشد، این مساله به این معناست که بایستی به پزشک خود مراجعه کنید و یا اینکه به نزدیکترین واحد اورژانس بیمارستانی مراجعه نمایید.
مایعات در پاها و شکم
آب آوردن شکم(تجمع مایعات حول منطقه شكم) و ادم محیطی(مایعات حول پا و مچ پا) عوارض رایج سیروز پیشرفته میباشند و بایستی بلافاصله مورد بررسی قرار بگیرند.
آنسفالوپاتی
افراد مبتلا به سیروز ممکن است گاهی به مشکلات مربوط به عملکرد مغزی(آنسفالوپاتی) مبتلا باشند و این مساله به این دلیل رخ میدهد که کبد که دیگر قادر نیست به درستی سموم را از بین ببرد.
درمان اصلی برای آنسفالوپاتی شربت لاکتولوز است که به صورت یک ملین عمل میکند(روده را پاک میکند) و به بدن کمک میکند تا توکسینهایی را از بین ببرد که در بدن تجمع پیدا کردند آنهم در زمانی که کبد کار خود را به درستی انجام نمیدهد، در برخی از موارد ملینهای دیگر و یا تنقیه ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد.
خونریزی
سیروز میتواند بر توانایی کبد برای لخته شدن خون تاثیر بگذارد و شما در خطر خونریزیهای شدید در صورت آسیب قرار میگیرید، ویتامین K و همچنین محصول خونی با عنوان پلاسما میتواند در شرایط اورژانسی برای درمان خونریزی به کار برود، شما بایستی در ناحیه بریدگی فشار وارد کنید. همچنين شما بایستی قبل از هرگونه عمل جراحی از جمله کارهای دندانپزشکی مشاوره متخصص را دریافت کنید.
پیوند کبد
کبد شما ممکن است دچار اختلال عملکرد شود و این مساله در صورتی رخ میدهد که آسیب وارد شده به آن بسیار شدید باشد، در این وضعیت پیوند کبد تنها گزینه باقیمانده است، این یک عمل پیچیده است که در آن کبد بیمار برداشته شده و با کبد سالم فرد اهداکننده جایگزین میشود.
پیشگیری از سیروز
شما میتوانید احتمال ابتلا به سیروز را با محدود کردن مصرف الکل و حفاظت از خود در برابر عفونت هپاتیت کاهش دهید.
محدود کردن مصرف الکل
مصرف بالای الکل یکی از شايعترین دلایل سیروز کبد محسوب میشود، یکی از بهترین روشها برای پیشگیری از آن پایین نگه داشتن مصرف الکل در حدود توصیه شده است. به زنان و مردان توصیه میشود يا مصرف الكل را بطور كامل قطع كنند يا در صورت عدم توانايی براي اينكار بیشتر از 14 واحد در هفته نوشیدنی الکلی مصرف نكنند و مصرف خود را بین 3 روز یا بیشتر توزیع کنند . اگر شما مبتلا به سیروز هستید بایستی بلافاصله مصرف الکل را متوقف کنید زیرا الكل سرعت پیشرفت بیماری را صرف نظر از دلیل ایجاد کننده آن بالا میبرد.
از خود در برابر هپاتیت حفاظت کنید.
سیروز میتواند به دلیل عفونت مانند هپاتیت B و یا C ایجاد شود، هپاتیت B و C میتواند از طریق رابطه جنسی محافظت نشده و یا اشتراک سرنگ برای تزریق مواد انتقال گردد.
استفاده از کاندوم در زمان رابطه جنسی به کاهش خطر هپاتیت کمک میکند علاوه بر این نبایستی از سرنگهای مشترک برای تزریق مواد استفاده کرد.
هر فردی که در معرض خطر ابتلا به هپاتیت B قرار دارد(مانند افسران پلیس و یا کارکنان بخش مراقبتهای اجتماعی) میتوانند با واکسن علیه این بیماری ایمن شوند، با این حال درحال حاضر هیچ واکسنی برای هپاتیت C وجود ندارد.
افرادی که در نواحی از جهان زندگی میکنند که در آنها هپاتیت B و C گسترده هستند(از جمله بخشهایی از آسیای جنوبی و آفریقا) بایستی برای هپاتیت غربالگری شوند زیرا درمان اولیه میتواند به پیشگیری از شروع سیروز کمک کند.