زکریا چکاپ

سکته مغزی[1]

سکته مغزی یک بیماری جدی و تهدیدکننده زندگی است و زمانی که خونرسانی به بخشی از مغز قطع می­شود، اتفاق می­افتد. سکته ­های مغزی فوریت پزشکی هستند و درمان فوری ضروری است. هر چه بیمار سریعتر برای سکته مغزی درمان دریافت کند آسیب کمتری ایجاد می­شود. اگر برای خود یا شخص دیگری مشکوک به سکته مغزی هستید فوراً با 115 تماس گرفته و آمبولانس درخواست کنید. درمان و پیشگیری از سکته مغزی یک اولویت بالینی است.

علائم سکته­ مغزی 

نشانه­ های اصلی سکته مغزی را می­توان با این چهار کلمه به خاطر سپرد: صورت- دست- تکلم- زمان.

صورت – ممکن است صورت به یک سمت کج شود، شخص ممکن است قادر به لبخند زدن نباشد یا دهان شخص کج شده باشد و پلک­های شخص بیفتد.

دست­ها – شخصی که مشکوک به سکته­ مغزی است به دلیل ضعیف یا بی­حس شدن دست ممکن است قادر نباشد دستان خود را بالا آورده و بالا نگه دارد. 

تکلم – تکلم شخص ممکن است مبهم و درهم باشد یا ممکن است شخص علیرغم اینکه بیدار است قادر به تکلم نباشد.

زمان – اگر این علائم و نشانه ­ها را مشاهده کردید زمان تماس با اورژانس است.

علل سکته ­مغزی 

مغز همانند سایر اندام­ها برای عملکرد مناسب به اکسیژن و مواد مغذی تأمین شده توسط خون احتیاج دارد. اگر خونرسانی محدود یا متوقف شود، سلول­های مغزی شروع به نابود شدن می­کنند. این امر می­تواند به آسیب مغزی، ناتوانی و حتی مرگ منجر شود. دو دلیل عمده برای سکته مغزی وجود دارد:

سکته مغزی ایسکمیک[2]– که در آن خونرسانی به دلیل وجود لخته خون متوقف می­شود (این امر علت 85درصد از موارد سکته مغزی است)

سکته مغزی هموراژیک[3]– که در آن یک رگ خونی ضعیف که به مغز خونرسانی می­کند، پاره می­شود.

همچنین یک بیماری مرتبط به نام حمله ایسکمی گذرا (TIA)[4] وجود دارد. این بیماری زمانی بوجود می ­آید که خونرسانی به مغز به طور موقت مختل شده و موجب یک "سکته مغزی ناقص[5]" می­شود. حملات ایسکمی گذرا اغلب بین 30 دقیقه تا چندین ساعت (اما کمتر از 24 ساعت) طول می­کشند. حملات مغزی گذرا باید به طور جدی درمان شوند زیرا اغلب علامت هشدار خطر وقوع سکته مغزی کامل در آینده نزدیک هستند.

افزایش­ دهنده ­های خطر

سیگارکشیدن، داشتن اضافه وزن، عدم انجام ورزش، نوشیدن مشروبات الکلی و رژیم غذایی نامناسب، داشتن کلسترول بالا، فیبریلاسیون دهلیزی[6] و دیابت از عوامل خطر برای سکته مغزی هستند. افراد مسن ­تر بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند، اگرچه این اتفاق می­تواند در هر سنی و حتی در کودکان نیز رخ دهد.

برخی از عوامل خطر را نمی­توان تغییر داد، این عوامل عبارتند از:

سن

سابقه خانوادگی

قومیت یا نژاد[7]

سابقه پزشکی 

درمان سکته ­مغزی 

درمان مؤثر سکته­ مغزی می­تواند از ناتوانی طولانی­ مدت پیشگیری کند و جان افراد را نجات دهد. درمان­های خاص توصیه شده بستگی دارد به اینکه علت سکته مغزی کدامیک از موارد زیر باشد:

وجود لخته خون که مانع خونرسانی به مغز می­شود (سکته مغزی ایسکمیک).

خونریزی در داخل یا اطراف مغز (سکته مغزی هموراژیک).

درمان معمولاً شامل مصرف یک یا چند داروی مختلف است. برخی از افراد ممکن است به جراحی نیز نیاز داشته باشند. مهم است که در اسرع وقت به دنبال درمان باشید تا احتمال بهبودی کامل افزایش یابد.

زندگی پس از سکته ­مغزی

اغلب افرادی که از سکته­ مغزی جان سالم به در می­برند با مشکلات طولانی ­مدت ناشی از آسیب مغزی مواجه می­شوند. برخی از افراد برای بازیابی استقلال قبلی خود به دوره طولانی توانبخشی[8] نیاز دارند. برخی دیگر ممکن است هرگز به طور کامل بهبود نیابند و برای سازگاری با زندگی همراه با تأثیرات سکته­ مغزی نیاز به حمایت دارند.

مراقبت از کسی که سکته مغزی داشته است

حدود نیمی از افرادی که دچار سکته ­مغزی شده ­اند به نوعی مراقبت و کمک در فعالیت­های روزانه خود نیاز دارند. برای مثال یک پرستار[9] می­تواند به خانه شخص برود تا در شستشو و لباس پوشیدن به او کمک کند . 

پیشگیری از سکته ­مغزی

شما می­توانید از طریق سبک زندگی سالم خطر سکته­ مغزی را به طور قابل­ توجهی کاهش دهید، مانند:

داشتن رژیم غذایی سالم

ورزش منظم

نخوردن مشروبات الکلی

نکشیدن سیگار

کاهش فشارخون و سطوح کلسترول با مصرف دارو نیز خطر سکته­ مغزی را کاهش می­دهد. مصرف داروی ضدانعقاد[10] در صورتیکه دارای تپش قلب نامنظم به دلیل فیبریلاسیون دهلیزی هستید، نیز به پیشگیری از سکته ­مغزی کمک می­کند.

اگر در گذشته سکته مغزی یا TIA داشته­ اید، این اقدامات به طور ویژه­ای مهم است زیرا خطر وقوع سکته مغزی دیگر برای شما در آینده بالاست.

علائم سکته مغزی

اگر شما یا شخص دیگری مشکوک به داشتن سکته­ مغزی هستید فوراً با اورژانس تماس گرفته و درخواست آمبولانس کنید. حتی اگر نشانه­ های سکته ­مغزی در مدتی که منتظر آمدن آمبولانس هستید ناپدید شوند، شما یا شخص مشکوک به سکته ­مغزی باید برای معاینه به بیمارستان مراجعه کنید. نشانه­ هایی که به سرعت (و در کمتر از 24 ساعت) ناپدید می­شوند می­تواند به این معنا باشد که شما یک حمله ایسکمی گذرا (TIA) داشته­ اید و در معرض خطر سکته­ مغزی کامل در آینده نزدیک هستید.

پس از ارزیابی اولیه ممکن است نیاز به ارزیابی دقیق­تر داشته باشید و در صورت لزوم برای شروع درمان تخصصی، در بیمارستان بستری شوید.

شناسایی علائم سکته­ مغزی

علائم و نشانه­ های سکته­ مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما معمولاً به طور ناگهانی شروع می­شود. چون قسمت­های مختلف مغز، قسمت­های مختلف بدن را کنترل می­کنند، نشانه ­های شما به قسمت آسیب­ دیده مغز و میزان آسیب بستگی خواهد داشت. نشانه­ های اصلی سکته­ مغزی را می­توان با این چهار کلمه به خاطر سپرد: صورت- دست- تکلم- زمان.

صورت – ممکن است صورت به یک سمت کج شود، شخص ممکن است قادر به لبخند زدن نباشد یا دهان شخص کج شده باشد و پلک­های شخص بیفتد.

دست­ها – شخصی که مشکوک به سکته ­مغزی است به دلیل ضعف یا بی­حس شدن[11] دست ممکن است قادر نباشد دستان خود را بالا آورده و بالا نگه دارد. 

تکلم – تکلم شخص ممکن است مبهم و درهم باشد یا ممکن است شخص علیرغم اینکه بیدار است قادر به تکلم نباشد.

زمان – اگر این علائم و نشانه­ ها را مشاهده کردید زمان تماس با اورژانس است. 

آگاهی از این علائم و نشانه­ ها برای همه افراد مهم است. اگر با شخصی که در گروه پرخطر است زندگی می­کنید یا از او مراقبت می­کنید، مانند یک فرد مسن یا دارای دیابت یا فشارخون بالا، آگاه بودن از نشانه ­ها اهمیت بیشتری پیدا می­کند. 

نشانه­ های احتمالی دیگر

نشانه ­ها در تست صورت-دست-تکلم-زمان  بسیاری از سکته­ های­ مغزی را مشخص می­کند، اما گاهی اوقات سکته­ مغزی می­تواند نشانه ­های متفاوتی ایجاد کند.

علائم و نشانه ­های دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

فلج[12] کامل یک طرف بدن

از دست دادن دید یا تاری دید[13] ناگهانی 

درک دشوار آنچه که دیگران می­گویند

مشکلات تعادل و هماهنگی

سردرد ناگهانی و بسیار شدید

از دست رفتن حس یک طرف بدن

با این حال، معمولا علل دیگری برای این نشانه­ ها وجود دارد.

سکته ناقص یا حمله ایسکمی گذرا (TIA)

نشانه­ های TIA مشابه با سکته­ مغزی است، اما معمولاً بین چند دقیقه تا چند ساعت طول می­کشد تا کاملاً از بین برود. حتی اگر نشانه­ ها بهبود ­یابند نباید از TIA غفلت کرد، زیرا علامت هشدار جدی وجود مشکل در خونرسانی به مغز است و بدین معناست که شما در معرض خطر بالای سکته­ مغزی در آینده نزدیک هستید. اگر TIA داشته­ اید باید در اسرع وقت به پزشک ، بیمارستان یا اورژانس درمانگاه نزدیک خود مراجعه کنید.

علل سکته­ مغزی

دو نوع سکته ­مغزی اصلی وجود دارد که عبارتند از سکته­ مغزی ایسکمیک و سکته­ مغزی هموراژیک. این سکته­ ها به روش­های مختلف بر  مغز تأثیر می­گذارند و می­توانند علل مختلف داشته باشند.

سکته ­مغزی ایسکمیک

سکته­ مغزی ایسکمیک شایع­ترین نوع سکته ­مغزی است. 

این سکته زمانی اتفاق می­افتد که یک لخته خون جریان خون و اکسیژن به مغز را مسدود می­کند. این لخته­ های خون به طور معمول در مناطقی تشکیل می­شود که عروق به مرور زمان توسط رسوبات چربی[14] معروف به پلاک[15]، باریک یا مسدود شده ­اند. این فرایند آترواسکلروزیس (تصلب شرایین)[16] نامیده می­شود. با افزایش سن عروق به طور طبیعی باریک می­شوند اما برخی دلایل از جمله موارد زیر می­توانند به طور خطرناکی این فرایند را تسریع بخشند:

سیگار کشیدن

فشارخون بالا (هیپرتانسیون[17])

چاقی

سطوح کلسترول بالا

دیابت

مصرف بیش از حد الکل

علل احتمالی دیگر سکته­ مغزی ایسکمیک تپش قلب نامنظم است که فیبریلاسیون دهلیزی نامیده می­شود. این بیماری می­تواند موجب ایجاد لخته در قلب شود که این لخته از قلب جدا شده و در رگ­های خونی تأمین کننده خون مغز قرار گیرد. فیبریلاسیون دهلیزی می­تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله:

فشارخون بالا

بیماری های ریوی

بیماری های دریچه قلب[18]

مصرف بیش از حد الکل

مصرف داروهای غیر مجاز[19] 

بیماری کرونری قلب

غده تیروئید بیش فعال (پرکاری تیروئید[20])

سکته ­مغزی هموراژیک

سکته­ مغزی هموراژیک (که خونریزی­ مغزی یا خونریزی­ داخل جمجمه ­ای نیز گفته می­شود) نسبت به سکته مغزی ایسکمیک کمتر شایع است و زمانی اتفاق می­افتد که رگ­های خونی در داخل جمجمه پاره شده و به داخل یا اطراف مغز خونریزی می­کند. علت اصلی سکته ­مغزی هموراژیک فشارخون بالا است که می­تواند عروق را در مغز ضعیف کرده و آن­ها را مستعد شکاف یا پارگی کند.

مواردی که خطر فشارخون بالا را افزایش می­دهند عبارتند از:

داشتن اضافه وزن یا چاقی

مصرف بیش از حد مشروبات الکلی

سیگار کشیدن

عدم ورزش

سکته مغزی هموراژیک همچنین می­تواند در نتیجه­ پارگی یک بیرون­ زدگی حباب مانند رگ خونی (آنوریسم مغزی[21]) در رگ­های خونی بدشکل در مغز باشد.

عوامل کاهنده خطر

پیشگیری کامل از سکته ­های ­مغزی امکانپذیر نیست زیرا برخی مواردی که خطر وقوع سکته­ مغزی را افزایش می­دهند قابل تغییر نیستند. این موارد عبارتند از:

سن – اگر بیش از 65 سال سن داشته باشید احتمال سکته­ مغزی وجود دارد هر چند حدود یک چهارم از سکته ­ها در افراد جوان­تر رخ می­دهد.

سابقه خانوادگی – اگر یکی از خویشاوندان نزدیک شما (والدین، پدربزرگ­ها و مادر بزرگ­ها، خواهر یا برادر) سکته ­مغزی داشته­ اند، خطر ابتلای شما نیز بالاتر خواهد بود.

سابقه پزشکی – اگر قبلا ًسابقه سکته­ مغزی، سکته­ مغزی گذرا یا سکته قلبی داشته ­اید خطر سکته ­مغزی در شما بالاست.

با این حال، در بیشتر موارد با تغییر سبک زندگی برای اجتناب از مشکلاتی مانند تصلب شرائین و فشارخون بالا، امکان کاهش قابل توجه خطر سکته­ مغزی وجود دارد. مواردی که در تغییر سبک زندگی باید انجام شود عبارتند از:

داشتن رژیم غذایی سالم

ورزش منظم

ترک سیگار در صورت سیگاری بودن

عدم مصرف مشروبات الکلی

از آنجا که فیبریلاسیون دهلیزی نیز می­تواند خطر سکته­ مغزی را به طور قابل­ توجهی افزایش دهد، در صورتیکه تپش قلب نامنظم دارید مهم است که به پزشک مراجعه کنید. اگر تشخیص داده شود که دچار فیبریلاسیون دهلیزی هستید باید با پزشک خود درباره مصرف داروهای ضدانعقاد برای کاهش خطر سکته­ مغزی خود صحبت کنید.

تشخیص سکته­ مغزی

سکته­ های مغزی معمولاً با انجام آزمایش­های فیزیکی و مشاهده عکس­های مغز که با اسکن فراهم شده ­اند، تشخیص داده می­شود. وقتی در ابتدا به صورت مشکوک به سکته ­مغزی به بیمارستان مراجعه می­کنید معمولاً پزشک می­خواهد اطلاعات بیشتری درباره نشانه­ های شما به دست آورد.  سپس می­توان برخی آزمایش­ها را برای کمک به تأیید تشخیص و تعیین علت سکته ­مغزی انجام داد. این آزمایش­ها عبارتند از:

آزمایش­های خون برای بررسی سطوح کلسترول و قند خون شما

بررسی نبض[22] برای تپش قلب نامنظم

اندازه­ گیری فشار خون شما

اسکن­ های مغزی 

حتی اگر نشانه­ های فیزیکی سکته­ مغزی آشکار باشند، اسکن­های مغزی نیز باید انجام شود. دو نوع اصلی اسکن که برای ارزیابی مغز در افراد مشکوک به سکته­ مغزی انجام می­شوند عبارتند از:

اسکن توموگرافی رایانه ­ای (CT) [23]

اسکن تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI)[24]

نوع اسکن شما عمدتاً به نشانه ­های شما بستگی دارد.

آزمایش­های بلع (سوآلو)[25]

انجام آزمایش بلع برای هر شخصی که سکته ­مغزی داشته، ضروری است، زیرا معمولاً به محض سکته مغزی توانایی بلع تحت تأثیر قرار می­گیرد. اگر شخصی نتواند به درستی عمل بلع را انجام دهد، خطر ورود غذا و نوشیدنی به لوله تنفسی و سپس به ریه وجود دارد (که آسپیراسیون[26] نامیده می­شود). این امر به عفونت­های قفسه سینه از جمله پنومونی منجر می­شود. این آزمایش ساده است. چند قاشق آب به شما داده می­شود تا بنوشید. اگر بتوانید آن را بدون خفگی و سرفه­ کردن قورت دهید، از شما خواسته می­شود نصف لیوان آب را بنوشید. اگر در بلعیدن مشکل داشته باشید برای ارزیابی به گفتار درمان ارجاع داده می­شوید. 

معمولاً تا زمانیکه به درمانگر مراجعه نکنید اجازه خوردن و آشامیدن نخواهید داشت. این بدان معناست که ممکن است لازم باشد غذا و مایعات از طریق وریدی[27] یا از طریق لوله تغذیه به شما داده شود.

آزمایش قلب و عروق 

ممکن است بعداً آزمایش­های بیشتر روی قلب و عروق برای تأیید علت سکته ­مغزی انجام شود. برخی از آزمایش­هایی که ممکن است انجام شود در ادامه توضیح داده شده است.

سونوگرافی عروق کاروتید[28]

سونوگرافی عروق کاروتید وجود تنگی یا انسداد در شریان­های گردن که موجب سکته مغزی ­می­شوند را نشان می­دهد.

اکوکاردیوگرافی

ممکن است نوع دیگر سونوگرافی به نام اکوکاردیوگرام برای ایجاد تصاویری از قلب انجام شود. با این کار می­توان هرگونه مشکل مرتبط با سکته­ مغزی را بررسی کرد.

نظارت بر کارکرد قلب

تا زمانیکه بیمار در بخش سکته­ مغزی است، ممکن است تیم پزشکی به منظور نظارت بر تپش قلب نامنظم مانند فیبریلاسیون دهلیزی، عملکرد قلب شما را مورد بررسی و پایش قرار دهند.

درمان سکته ­مغزی

درمان سکته­ های­ مغزی ایسکمیک

اگر سکته مغزی ایسکمیک داشته­ اید، ممکن است از درمان فوری بهره ­مند شوید. معمولاً ترکیبی از داروها برای درمان بیماری و پیشگیری از وقوع مجدد آن توصیه می­شود. در برخی موارد ممکن است جراحی ضروری باشد. برخی از این داروها باید بلافاصله و به مدت کوتاه مصرف شوند. مصرف برخی دیگر از داروها ممکن است فقط پس از درمان سکته ­مغزی شروع شود و لازم باشد مدت زمان طولانی­تری مصرف شود.

ترومبولیز[29]

سکته ­های مغزی ایسکمیک را اغلب می­توان با استفاده از تزریق داروهای حل کننده لخته درمان کرد و جریان خون را به مغز باز می­گرداند. این مکانیسم ترومبولیز نامیده می­شود.

ترومبکتومی

بخشی از سکته­ های­ مغزی ایسکمیک شدید را می­توان با یک روش اورژانسی به نام ترومبکتومی درمان کرد. این روش لخته­ های خون را از بین می­­برد و به بازیابی جریان خون به مغز کمک می­کند.

ضدپلاکت­ها[30]

معمولاً به افرادی که سکته ­مغزی ایسکمیک داشته ­اند برای شروع درمان آسپرین داده می­شود. که ممکن است بعداً به یک داروی ضدپلاکت دیگر به نام کلوپیدوگرل[31] برای استفاده طولانی ­مدت، تغییر یابد. گاهی اوقات هر دوی این داروها در شروع درمان داده می­شود. اگر بیماری نتواند هیچ یک از این داروها را مصرف کند، از داروی دیگری به نام دی پیریدامول[32] می­تواند استفاده نماید.

داروهای ضدانعقاد

ممکن است به برخی افراد داروی اضافی به نام ضدانعقاد نیز داده شود. این دارو به کاهش خطر ایجاد لخته­ های خون بیشتر در آینده کمک می­کند. داروهای ضدانعقاد با تغییر ترکیب شیمیایی خون به گونه ­ای که مانع لخته شدن شود، از لخته ­شدن خون پیشگیری می­کنند. نمونه­ ای از داروهای ضد انعقاد برای استفاده طولانی مدت  وارفارین می باشد.

همچنین داروی ضد انعقاد دیگری به نام هپارین وجود دارد که صرفا با تزریق قابل استفاده است و برای مدت زمان کوتاه استفاده می­شود.

داروهای ضد فشارخون (آنتی هیپرتانسیو)[33]

اگر فشارخون بیمار بسیار بالا باشد ممکن است داروهایی برای کاهش فشارخون به بیمار داده شود . از جمله مدرها و بتابلوکرها.

داروهای کاهنده چربی خون

اگر سطح کلسترول خون بیش از حد بالا باشد به شما توصیه خواهد شد از داروهای کاهنده چربی خون به نام استاتین ها استفاده کنید. این داروها سطح کلسترول خون را کاهش داده  و آنزیم (ماده شیمیایی) تولیدکننده کلسترول در کبد را مسدود می­کنند.

اندارترکتومی کاروتید[34]

برخی از سکته ­های­ مغزی ایسکمیک ناشی از باریک­ شدن عروقی در گردن به نام عروق کاروتید رخ می­دهد که خون را به مغز حمل می­کنند. این باریک شدن که تنگی کاروتید[35] نامیده می­شود، ناشی از تجمع پلاک­های چربی است. اگر تنگی کاروتید بسیار شدید باشد، ممکن است برای باز کردن شریان جراحی انجام شود. این کار با استفاده از یک روش جراحی با نام اندارترکتومی کاروتید انجام می­شود.

درمان سکته­ های­ مغزی هموراژیک

همانند سکته­ های مغزی ایسکمیک، به برخی افرادی که سکته­م غزی هموراژیک داشته ­اند داروهایی همچون مهارکننده­ های ACE داده می­شود. این داروها فشارخون را کاهش می­دهند و از بروز سکته­ های مغزی بعدی پیشگیری می­کنند. اگر قبل از سکته­ مغزی داروی ضدانعقاد مصرف می­کردید، ممکن است برای معکوس کردن اثرات دارو و کاهش خطر خونریزی بعدی به درمان نیاز داشته باشید.

کرانیوتومی[36]

گاهی اوقات، ممکن است برای پاک کردن فوری خون از مغز و ترمیم هرگونه عرق پاره شده،  نیاز به جراحی باشد. این کار معمولاً با استفاده از یک روش جراحی به نام کرانیوتومی انجام می­شود. در طی کرانیوتومی بخشی از جمجمه بریده و برداشته می­شود و جراح به منشا خونریزی دسترسی پیدا می­کند. جراح هرگونه عروق پاره شده را ترمیم کرده و اطمینان حاصل می­کند که هیچ لخته خونی وجود ندارد که بتواند جریان خون به مغز را محدود کند.

همی کرانیکتومی[37]

اگر شما یا یکی از خویشاوندان شما سکته­ مغزی بزرگ ناشی از انسداد در یک شریان داشته­ اید این امر می­تواند منجر به تورم در مغز شود. اگر این اتفاق طی چند روز بعد از سکته ­مغزی رخ دهد تیم پزشکی ممکن است یک جراحی برای براشتن بخشی از جمجمه انجام دهند که می­تواند در کاهش تورم کمک­ کننده باشد (همی کرانیکتومی دکمپرسیو[38]).

درمان­های حمایتی

به همراه درمان­های ذکر شده در بالا، ممکن است به درمان کوتاه­ مدت اضافی نیاز باشد تا در مدیریت برخی از مشکلات تأثیرگذار بر افرادی که سکته ­مغزی کرده ­اند، کمک کند. برای مثال ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:

اگر در بلع مشکل دارید (دیسفاژی)، به یک لوله تغذیه که از طریق بینی وارد معده می­شود (لوله نازوگاستریک[39]) نیاز دارید تا مواد مغذی را دریافت کنید. 

در صورتیکه دچار سوءتغذیه شده ­اید، به مکمل­های غذایی نیاز خواهید داشت.

در صورتیکه در معرض خطر کم­ آبی بدن هستید، به مایعات نیاز دارید که مستقیماً به ورید تزریق می­شود .

اگر سطح اکسیژن خون پایین باشد، به اکسیژن نیاز دارید که از طریق لوله بینی یا ماسک صورت تأمین می­شود.

برای پیشگیری از لخته شدن خون در پا (ترومبوز وریدی عمقی[40]) به جوراب واریس[41] نیاز خواهید داشت.

دوره نقاهت[42] بعد از سکته ­مغزی

آسیب ­مغزی ناشی از سکته­ مغزی منجر به مشکلات طولانی­ مدت می­شود. اگرچه ممکن است برخی افراد به سرعت بهبود یابند، اما بسیاری از افرادی که سکته­ مغزی داشته­ اند به توانبخشی و حمایت طولانی ­مدت نیاز دارند، که تا حد ممکن برای دستیابی به استقلال فردی به آن­ها کمک نماید. فرایند توانبخشی به نشانه ­ها و حساسیت بیماران بستگی دارد. توانبخشی معمولاً در  بیمارستان شروع می­شود و در خانه یا کلینیک محلی در منطقه زندگی بیمار ادامه پیدا می­کند. تیمی از متخصصان برای کمک به توانبخشی بیمار در دسترس هستند که عبارتند از:

فیزیوتراپیست­ها

فیزیولوژیست­ها

کاردرمانگران[43]

گفتار درمانگران

متخصصان تغذیه

پزشکان و پرستاران متخصص

بیمار برای رسیدن به اهدافی که می­خواهد در طی بهبودی حاصل کند به مشارکت فعال در پروسه توانبخشی و کار با تیم مراقبت تشویق می­شود. روش­های درمان و توانبخشی مختلف برای برخی از مشکلات ناشی از سکته­ مغزی در زیر بیان شده است.

 تأثیر روانشناختی

دو مورد از رایج­ترین مشکلات روانشناختی که می­توانند بر روی افراد بعد از سکته­ مغزی تأثیر بگذارند، عبارتند از:

افسردگی – بسیاری از افراد دچار گریه شدید شده، احساس یأس می­کنند و از فعالیت­های اجتماعی کناره گیری می­کنند.

اضطراب – افراد احساس کلی ترس و اضطراب را تجربه می­کنند، و گاهی اوقات با احساس شدید و کنترل نشده اضطراب درگیر هستند (حملات اضطراب).

احساس خشم، ناامیدی و سردرگمی[44] نیز شایع است.

 بیمار بلافاصله بعد از سکته­ مغزی توسط یکی از اعضای تیم درمانی ارزیابی روانی می­شود تا بررسی شود آیا دچار مشکلات روحی شده است یا خیر. برای کمک به مقابله با تأثیر روانی سکته ­مغزی نیاز به ارائه مشاوره می باشد. این موارد شامل تأثیر بر روابط با سایر اعضای خانواده و هرگونه رابطه جنسی است. همچنین باید هرگونه علائم روانشناختی به طور منظم بررسی شود.

ممکن است این مشکلات به مرور زمان برطرف شوند اما اگر شدید یا طولانی­ مدت باشند، پزشک عمومی می­تواند بیمار را به روانپزشک یا روانشناس بالینی ارجاع دهد. برای برخی از افراد داروها یا درمان­های روانشناختی، مانند مشاوره یا درمان شناختی-رفتاری (CBT)[45] می­تواند کمک­ کننده باشد. درمان شناختی-رفتاری درمانی است که هدف آن تغییر طرز فکر بیمار درباره مسائل برای ایجاد وضعیت مثبت ذهنی است.

تأثیر شناختی 

"شناخت"[46] اصطلاحی است که توسط دانشمندان برای اشاره به بسیاری از فرایندها و عملکردهایی استفاده می­شود ­ که مغز ما برای ارزیابی اطلاعات استفاده می­کند. یک یا چند عملکرد شناختی می­توانند به علت سکته مغزی مختل شوند، از جمله:

ارتباطات – هم کلامی و هم نوشتاری

آگاهی فضایی[47] - داشتن آگاهی طبیعی از اینکه بدن شما در ارتباط با محیط[48] در کجا قرار دارد.

حافظه

تمرکز

عملکرد اجرایی 

 توانایی برنامه­ ریزی، حل مشکلات و استدلال درباره موقعیت­ها

انجام دادن[49] کارهای فیزیکی- توانایی انجام فعالیت­های فیزیکی ماهرانه مانند لباس پوشیدن و درست کردن یک فنجان چای

به عنوان بخشی از درمان، هر یک از عملکردهای شناختی بیمار ارزیابی می­شود و یک برنامه درمان و توانبخشی در نظر گرفته­ می­شود. بیمار می­تواند طیف وسیعی از  روش­هایی را یاد بگیرد که می­توانند به او در یادگیری مجدد عملکردهای شناختی مختل­ شده کمک ­کنند. به عنوان مثال بیمار می­تواند مهارت­های ارتباطی را از طریق گفتاردرمانی بهبود بخشد. همچنین روش­های بسیاری برای جبران هرگونه از دست­ دادن عملکرد شناختی وجود دارد. این روش­ها شامل استفاده از کمک به حافظه، دفتر خاطرات و برنامه ­های معمول  برای کمک به برنامه ­ریزی کارهای روزمره است. بسیاری از عملکردهای شناختی با گذشت زمان  و بعد از توانبخشی بازمی­گردند، اما ممکن است متوجه شوید که این عملکردها به سطوح سابق خود برنگشته ­اند.

آسیبی که یک سکته ­مغزی به مغز شما وارد می­کند همچنین خطر ایجاد زوال عقل عروقی[50] را افزایش می­دهد. زوال عقلی ممکن است بلافاصله بعد از سکته­ مغزی یا مدتی بعد از وقوع سکته­ مغزی ایجاد شود.

مشکلات حرکتی

سکته­ های مغزی می­توانند موجب ضعف یا فلج شدن یک سمت بدن و ایجاد مشکلات در هماهنگی و تعادل شوند. همچنین ممکن است برخی افراد در هفته ­های اول بعد از سکته­ مغزی احساس خستگی مفرط (کوفتگی[51]) کنند یا در خوابیدن مشکل داشته باشند که این امر آن­ها را بیشتر خسته می­کند. 

به عنوان بخشی از توانبخشی، باید یک فیزیوتراپیست بیمار را معاینه کند. آن­ها قبل از تعیین برنامه درمان، میزان هرگونه ناتوانی فیزیکی را ارزیابی می­کنند. فیزیوتراپی اغلب چند جلسه در هفته انجام می­شود. فیزیوتراپی باید شامل ورزش­هایی برای بهبود عضلات بیمار برای غلبه بر هرگونه مشکل در راه رفتن باشد. فیزیوتراپیست با تعیین اهداف با بیمار کار خواهد کرد. در ابتدا، این اهداف ممکن است اهداف ساده مانند برداشتن یک شیء باشد. با بهبود عملکرد بیمار، اهداف دشوارتر و طولانی ­تری تعیین خواهد شد.

یک پرستار یا مراقب، مانند یکی از اعضای خانواده بیمار، به مشارکت در فیزیوتراپی بیمار دعوت خواهد شد. فیزیوتراپیست می­تواند به هر دوی آن­ها ورزش­های ساده ­ای آموزش دهد که بیمار می­تواند در خانه انجام دهد.

همچنین اگر بیمار مشکل حرکتی دارد، می­تواند از یک متخصص کاردرمانی هم کمک بگیرد. آن­ها می­توانند توانایی بیمار در انجام هرگونه کاری را ارزیابی کرده و روش­هایی برای مدیریت مشکلات پیدا کنند. کاردرمانی می­تواند شامل سازگاری بیمار با منزل خود یا استفاده از تجهیزات برای سهولت در انجام کارها باشد.

مشکلات ارتباطی

بسیاری از افراد بعد از سکته­ مغزی، دچار مشکلات در گفتار و درک و همچنین در خواندن و نوشتن می­شوند. به این حالت آفازی (اختلال در تکلم)[52] یا دیسفازی (اختلال گفتار)[53] گفته می­شود، که در اثر آسیب ­دیدگی بخش­هایی از مغز که مسئول گفتار هستند، ایجاد می­شود. اگر مشکلات، ناشی از آسیب به عضلات درگیر در گفتار باشد، به آن دیس آرتری (اختلال گفتار فلجی)[54] گفته می­شود. باید هر چه سریع­تر بیمار برای ارزیابی و شروع درمان جهت کمک در برقراری ارتباط، به گفتاردرمان مراجعه کند. درمان می­تواند شامل موارد زیر باشد:

تمریناتی برای بهبود کنترل بیمار روی عضلات گفتاری

استفاده از وسایل کمک­ کننده به ارتباط – مانند نمودار حروف و کمک­های الکترونیکی

استفاده از روش­های جایگزین ارتباط – مانند اشاره و نوشتن

مشکلات بلع

آسیب ناشی از سکته­ مغزی می­تواند رفلکس طبیعی بلع را مختل کند. این امر موجب می­شود ذرات کوچک غذا بتوانند به لوله تنفسی وارد شوند. مشکلات مربوط به بلع، دیسفاژی (اختلال در بلع) نامیده می­شوند. دیسفاژی می­تواند منجر به آسیب به ریه­ ها و در نتیجه  عفونت ریه (پنومونی) شود.

ممکن است لازم باشد بیمار در طی مراحل اولیه بهبودی، با استفاده از لوله تغذیه، تغذیه شود تا از هرگونه مشکل ناشی از دیسفاژی اجتناب شود. این لوله معمولاً از بینی وارد شده و به معده می­رود (لوله بینی-معده). ممکن است لوله بینی-معده طی یک جراحی جزئی که با بی­حسی موضعی انجام می­شود به طور مستقیم به معده بیمار متصل شود (گاستروستومی به روش اندوسکوپیک از طریق پوست[55] یا PEG).

برای درمان و مدیریت مشکلات بلع در طولانی­ مدت، معمولاً بیمار چندین بار در هفته به گفتاردرمان مراجعه می­کند. درمان می­تواند شامل نکاتی برای آسان­تر شدن بلع باشد از جمله:

دریافت غذا به صورت تکه­ های کوچک

توصیه درباره طرز قرارگرفتن بدن

تمریناتی برای بهبود کنترل عضلات درگیر در بلع

مشکلات بینایی

گاهی ­اوقات، سکته­ مغزی می­تواند به بخش­هایی از مغز که اطلاعات ارسال شده توسط چشم­ ها را دریافت، پردازش و تفسیر می­کنند، آسیب بزند. این امر می­تواند منجر به از دست دادن نیمی از میدان دید شود، به عنوان مثال: بیمار فقط قادر به دیدن چیزهایی می­باشد که در سمت راست یا سمت چپ میدان دید او قرار دارند. سکته­ مغزی همچنین می­تواند بر کنترل حرکت عضلات چشم تأثیر بگذارد. این امر منجر به دوبینی[56] می­شود. 

در صورتیکه بیمار پس از سکته­ مغزی دچار مشکلات بینایی شود به متخصص چشم ارجاع داده می­شود. این پزشک می­تواند بینایی بیمار را ارزیابی کرده و درمان­های احتمالی را پیشنهاد دهد. به عنوان مثال اگر بیمار بخشی از میدان دید خود را از دست داده باشد ممکن است درمان حرکتی چشم به او ارائه شود. این درمان شامل تمریناتی برای کمک به بیمار جهت نگاه­ کردن به سمتی است که دید را در آن سمت از دست داده است. همچنین ممکن است در مورد روش­های خاصی برای کارهایی که در صورت کاهش دید در یک طرف، انجام­شان دشوار است مثل لباس پوشیدن، به بیمار توصیه­ هایی ارائه شود.

کنترل مثانه و روده

برخی از سکته­ های­ مغزی به بخشی از مغز که حرکات مثانه و روده را کنترل می­کند، آسیب می­زنند. این امر به بی­ اختیاری ادرار[57] و مشکل در کنترل مدفوع منجر می­شود. برخی از افرادی که سکته­ مغزی داشته ­اند ممکن است خیلی سریع کنترل مثانه و روده را به دست آورند. اگر بیمار پس از ترخیص از بیمارستان هنوز هم مشکلاتی در این زمینه دارد، می­تواند از کمک پزشک خود بهره ببرد. در صورتیکه مشکلی دارید خجالت نکشید و به دنبال مشاوره باشید، چون درمان­ه ای زیادی وجود دارند که می­تواند به شما کمک کند. این درمان­ها عبارتند از:

تمرینات بازآموزی مثانه[58]

داروها

تمرینات کف لگن[59]

استفاده از محصولات بی ­اختیاری.

رابطه­ جنسی بعد از سکته ­مغزی

داشتن رابطه ­جنسی بیمار را در معرض خطر سکته­ مغزی قرار نمی­دهد. هیچ تضمینی وجود ندارد که بیمار سکته ­مغزی دیگری نداشته باشد، اما هیچ دلیلی برای اینکه چرا سکته ­مغزی حین رابطه ­جنسی رخ می­دهد، وجود ندارد. حتی اگر برای بیمار معلولیت شدیدی نیز ایجاد شده باشد باز هم می­تواند رابطه ­جنسی را در وضعیت های متفاوتی نسبت به قبل داشته باشد. روش­های جدیدی برای داشتن ارتباط جنسی با همسر خود پیدا کنید.

توجه داشته باشید که برخی از داروها می­توانند میل ­جنسی (شهوت[60]) را کاهش دهند. در صورت داشتن مشکل حتماً پزشک خود را در جریان قرار دهید زیرا داروهای دیگری وجود دارند که می­توانند کمک­ کننده باشند.

برخی از مردان ممکن است بعد از سکته ­مغزی دچار اختلال در نعوظ شوند. در چنین مواردی بیمار باید با پزشک عمومی یا با تیم توانبخشی خود در این باره صحبت کند زیرا تعدادی درمان کمکی­ برای رفع این موضوع وجود دارد.

رانندگی بعد از سکته ­مغزی

اگر سکته­ مغزی یا TIA داشته ­اید، به مدت یک­ماه نمی­توانید رانندگی کنید. اینکه بتوانید رانندگی کنید به نوع معلولیت طولانی ­­مدت و نوع وسیله نقلیه شما بستگی دارد. معمولاً آنچه که رانندگی را خطرناک می­سازد مشکلات فیزیکی نیست (مانند فشار دادن پدال­ها یا نگه­داشتن فرمان). بیشترین نگرانی­ها مربوط به مشکلات تمرکز، زمان واکنش و میزان آگاهی محیطی پس از سکته ­مغزی می­باشند.

پزشک  درباره اینکه آیا شما می­توانید یک ماه پس از سکته­ مغزی دوباره رانندگی را شروع کنید و یا اینکه به ارزیابی بیشتر نیاز دارید، شما را راهنمایی خواهد کرد. 

پیشگیری از سکته­ های مغزی بیشتر

اگر سکته­ مغزی داشته ­اید، احتمال وقوع سکته ­مغزی مجدد، به طور قابل­ توجهی افزایش می­یابد. شما معمولاً به درمان طولانی­ مدت با دارو، با هدف بهبود عوامل­ خطر زمینه ­ساز[61] سکته­ مغزی، نیاز خواهید داشت. همچنین به شما توصیه می­شود برای بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر سکته­ مغزی تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید، مانند:

داشتن رژیم غذایی سالم

ورزش منظم

ترک سیگار در صورت سیگاری بودن 

عدم مصرف مشروبات الکلی

مراقبت از فردی که سکته­ مغزی داشته است

راه­های زیادی برای حمایت از دوست یا خویشاوندی که سکته ­مغزی داشته، وجود دارد، تا فرآیند توانبخشی آن­ها تسریع شود. این راه­ها عبارتند از:

کمک برای انجام تمرینات فیزیوتراپی در بین جلسات آن­ها با فیزیوتراپیست

ارائه حمایت عاطفی و دادن اطمینان خاطر به آن­ها درباره بهبود وضعیت­شان به مرور زمان

انگیزه ­دادن به شخص، برای رسیدن به اهداف بلند­مدتش

سازگار کردن خودتان با نیازهایی که ممکن است فرد مبتلا به سکته­ مغزی داشته باشد، مثلا ً اگر مشکل ارتباطی دارد با او به آرامی صحبت کنید.

مراقبت از کسی که سکته­ مغزی داشته، می­تواند تجربه­ای طاقت فرسا و دلتنگی ­آور باشد. توصیه ­های زیر می تواند کمک کننده باشد.

برای تغییر رفتار بیمار آماده باشید

اغلب به نظر می­رسد کسی که سکته ­مغزی داشته، شخصیتش تغییر کرده و گاهی ­اوقات بی ­منطق عمل می­کند. این موضوع به دلیل تأثیر روانی و شناختی سکته­ مغزی است. این بیماران ممکن است نسبت به شما عصبانی و بی ­رغبت باشند. از آن­ها نارحت نشوید و به دل نگیرید. لازم به ذکر است که با پیشرفت توانبخشی و بهبودی بیماری، آن­ها به رفتار سابق خود باز خواهند گشت.

سعی ­کنید صبور و مثبت­ اندیش باشید

توانبخشی می­تواند روندی آهسته و ناامیدکننده باشد و گاهی اوقات احساس کنید پیشرفت اندکی حاصل شده است. تشویق و تحسین هرگونه پیشرفتی، هر چقدر هم که کوچک به نظر برسد، می­تواند به شخصی که سکته ­مغزی داشته، در رسیدن به اهداف بلندمدتش انگیزه دهد.

برای خود وقت بگذارید

اگر از شخصی که سکته­ مغزی داشته، مراقبت می­کنید، مهم است که از سلامت جسمی و روانی خود غافل نشوید. معاشرت با دوستان یا دنبال­ کردن علایق می­تواند به شما در تحمل وضعیت کمک کند.

کمک بگیرید

خدمات و مراکز حمایتی بسیاری، برای افرادی که در حال بهبود پس از سکته ­مغزی هستند، خانواده­ و مراقبان آن­ها وجود دارد. این حمایت­ها از تجهیزات کمک حرکتی تا حمایت روانی برای مراقبان و خانواده ­ها متغیر است. کارکنان بیمارستان که در روند توانبخشی دخیل هستند می­توانند مشاوره و اطلاعات تماس مرتبط را ارائه کنند.

پیشگیری از سکته ­مغزی

بهترین روش برای پیشگیری از سکته­ مغزی داشتن رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و پرهیز از مصرف دخانیات و مشروبات الکلی است. این تغییرات در سبک زندگی می­تواند خطر مشکلاتی مانند موارد زیر را کاهش دهد:

تصلب­ شرائین (که در آن شریان­ها توسط مواد چرب مسدود می­شود)

فشارخون بالا

سطوح کلسترول بالا

اگر به تازگی سکته ­مغزی داشته ­اید، انجام این تغییرات می­تواند در کاهش خطر سکته ­مغزی دیگر در آینده کمک کند.

رژیم­ غذایی

رژیم­ غذایی ناسالم می­تواند احتمال سکته­ مغزی را افزایش­ دهد، زیرا می­تواند منجر به افزایش فشارخون و سطح کلسترول شود. معمولاً یک رژیم ­غذایی کم­ چرب با فیبر بالا از جمله میوه تازه، سبزیجات و غلات دارای سبوس[62] توصیه می­شود.

اطمینان از تعادل رژیم­ غذایی مهم است. بیش از حد از غذاهایی که نمک زیاد دارند یا غذاهای فرآوری شده[63] استفاده نکنید. باید میزان نمک مصرفی خود را کاهش دهید و روزانه بیش از 6 گرم نمک استفاده نکنید. مصرف زیاد نمک، می­تواند فشارخون را بالا ببرد. 6 گرم نمک حدود یک قاشق چایخوری است.

ورزش

بهترین روش برای حفظ وزن مناسب، ترکیبی از رژیم ­غذایی سالم و ورزش منظم است. ورزش منظم می­تواند در کاهش سطح کلسترول و حفظ فشارخون در سطح مناسب کمک کند. برای اکثر افراد حداقل 150 دقیقه (دو ساعت و نیم) فعالیت هوازی با شدت متوسط، مانند دوچرخه­ سواری یا پیاده ­روی سریع، در هفته توصیه می­شود. 

اگر در حال بهبودی بعد از سکته­ مغزی هستید، باید درباره برنامه ­های ورزشی احتمالی با تیم توانبخشی خود گفتگو کنید.

در هفته­ ها یا ماه­های اولیه پس از سکته ­مغزی امکان انجام ورزش منظم وجود ندارد اما شما باید بتوانید بلافاصله پس از پیشرفت توانبخشی ورزش کردن را شروع کنید.

ترک­ سیگار

سیگارکشیدن شریان­ها را باریک کرده  و احتمال لخته ­شدن خون را افزایش می­دهد در نتیجه خطر سکته­ مغزی را نیز افزایش می­دهد. بنابراین،  اگر سیگارکشیدن را متوقف کنید، می­توانید خطر ابتلا به سکته­م غزی را کاهش دهید. ترک سیگار همچنین سلامت عمومی شما را افزایش  داده و خطر پیشرفت سایر بیماری­های جدی از جمله سرطان ریه و بیماری قلبی را کاهش­ می­ دهد.

ترک مصرف مشروبات الکلی

مصرف بیش از حد مشروبات الکلی، می­تواند با ایجاد فشارخون بالا و تپش قلب نامنظم[64] (فیبریلاسیون دهلیزی) خطر ابتلا به سکته ­مغزی را افزایش دهد. مشروبات الکلی به دلیل  کالری بالا، باعث افزایش وزن نیز می­شوند. نوشیدن زیاد مشروبات الکلی خطر سکته ­مغزی را تا سه برابر افزایش می­دهد.

اگر سابقه سکته مغزی دارید حتی الامکان باید مصرف الکل را قطع نمایید و اگر نمی توانید تا حد امکان میزان مصرف آن را کاهش دهید . به طوری که به هیج وجه نباید بیش از 14 واحد در هفته به طور منظم مصرف نمایید و اگر بیش از 14 واحد در هفته می­نوشید، نوشیدن خود را به سه روز یا بیشتر تقسیم کنید. 

هر چه عوارض بجا مانده از سکته مغزی بیشتر باشد شما بیشتر باید در قطع و کاهش مصرف الکل مصمم گردید.

مدیریت بیماری­های زمینه ­ای[65]

لازم است بیماری­هایی که خطر بروز سکته­ مغزی را افزایش می­دهند، تحت کنترل قرارگیرند. این بیماری­ها عبارتند از:

کلسترول بالا

فشارخون بالا

فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی از نامنظمی در ضربان قلب)

دیابت

حمله ایسکمیک گذرا (TIA)

تغییرات سبک زندگی که در بالا اشاره شد، می­تواند تا حد زیادی به کنترل این بیماری­ها کمک کند. همچنین ممکن است، لازم باشد به طور منظم دارو مصرف کنید.

[1]Stroke

[2]Ischaemic 

[3]Haemorrhagic 

[4]transient ischaemic attack (TIA)

[5]mini-stroke 

[6]atrial fibrillation

[7]Ethnicity 

[8]Rehabilitation 

[9]care worker

[10]anticoagulant medication

[11]numbness

[12]paralysis

[13]blurring of vision

[14]fatty deposits

[15]Plaque 

[16]Atherosclerosis 

[17]hypertension

[18]heart valve

[19]Illicit drug 

[20]Hyperthyroidism 

[21]brain aneurysm

[22]Pulse 

[23]computerised tomography (CT) scan

[24]magnetic resonance imaging (MRI) scan

[25]Swallow tests

[26]aspiration

[27]intravenously

[28]Carotid ultrasound

[29]Thrombolysis

[30]Antiplatelets

[31]clopidogrel

[32]dipyridamole

[33]Antihypertensives

[34]Carotid endarterectomy

[35]carotid stenosis

[36]Craniotomy

[37]Hemicraniectomy

[38]decompressive hemicraniectomy

[39]nasogastric tube

[40]deep vein thrombosis

[41]compression stockings

[42]Recovering

[43]occupational therapists

[44]bewilderment

[45]cognitive behavioural therapy

[46]Cognitive

[47]spatial awareness

[48]immediate environment

[49]praxis

[50]vascular dementia

[51]fatigue

[52]aphasia

[53]dysphasia

[54]dysarthria

[55]percutaneous endoscopic gastrostomy

[56]double vision

[57]urinary incontinence

[58]bladder retraining exercises

[59]pelvic floor exercises

[60]libido

[61]underlying risk factors

[62]whole grains

[63]processed foods

[64]irregular heartbeat

[65]underlying conditions