زکریا چکاپ
سوء هاضمه
سوء هاضمه
سوء هاضمه شامل درد یا ناراحتی در بخش بالایی شکم یا درد در پشت جناغ (سوزش سر دل) می شود.
سوء هاضمه یا سوزش سر دل یا با هم یا به تنهایی اتفاق می افتند. معمولا علائم بلافاصله بعد از خوردن یا نوشیدن بروز می کنند.
علائم شایع مرتبط با این بیماری شامل موارد زیر می شوند:
احساس سیری یا نفخ
احساس سنگینی معده (تهوع)
آروغ زدن
بالا آوردن (برگرداندن) مایع یا غذا به گلو (مری)
سوء هاضمه بیماری شایعی است که خیلی از افراد را درگیر می کند اما در بیشتر موارد خفیف است و فقط گاهی اتفاق می افتد.
چرا سوء هاضمه اتفاق می افتد؟
سوء هاضمه به علت اسید معده ایجاد می شود که در تماس با پوشش محافظتی و حساس سیستم گوارشی (مخاط) قرار می گیرد. اسید معده به این بافت پوششی نفوذ می کند و منجر به تحریک و التهاب می شود که می تواند دردناک باشد. اکثر افراد مبتلا به سوء هاضمه در سیستم گوارشی خود التهاب ندارند. بنابراین، تصور می شود علائم آنها با افزایش حساسیت مخاط (به اسیدیته یا کش آمدن معده) ایجاد شود.
در بیشتر موارد سوء هاضمه با خوردن ارتباط دارد هرچند، عوامل دیگری نیز می توانند محرک آن باشند مثل سیگار کشیدن، نوشیدن الکل، بارداری، استرس یا مصرف داروهای خاص.
درمان سوء هاضمه در خانه
بیشتر مردم می توانند سوء هاضمه را در خانه با انجام تغییرات ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی خود یا با داروهای مختلف مثل آنتی اسیدها درمان کنند.
خیلی به ندرت پیش می آید یک بیماری جدی زمینه ای دلیل سوء هاضمه باشد. اگر پزشکتان به این مورد مشکوک شد، لازم است آزمایش های بیشتر مثل آندوسکوپی انجام دهید (به مطالب زیر مراجعه کنید).
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
بیشتر افراد نیازی به توصیه های پزشکی برای سوء هاضمه خود ندارند. هرچند، اگر سوء هاضمه راجعه داشتید یا هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، به دیدن پزشکتان بروید:
55 سال یا بیشتر دارید
بدون هیچ دلیلی مقدار زیادی وزن از دست داده اید
در بلع مشکلات زیادی دارید (دیسفاژی)
مرتب استفراغ می کنید
کم خونی فقر آهن دارید
در معده تان احساس وجود توده دارید
در استفراغ یا در مدفوعتان خون دیده اید
ممکن است این علائم نشانه های یک بیماری نهفته باشند مثل زخم معده یا سرطان معده. لازم است آندوسکوپی انجام دهید تا هر دلیل جدی مشخص شود.
آندوسکوپی، عملی است که در آن داخل بدن با استفاده از یک آندوسکوپ (یک لوله نازک و قاب انعطاف که یک چراغ و دوربین در انتهای آن دارد) مورد بررسی قرار می گیرد.
سوء هاضمه شدید می تواند مشکلات مزمنی در بخشهای مجرای گوارشی ایجاد کند مثل زخم مری یا سوراخی در معده.
علائم سوء هاضمه
علائم اصلی سوء هاضمه شامل درد یا احساس ناراحتی در بخش بالای شکم (اختلالات گوارشی) می شود. افراد بیمار اغلب احساس مرتبط با سوزش پشت استخوان جناغ (سوزش سر دل) را تجربه می کنند.
معمولا این علائم بلافاصله بعد از خوردن یا نوشیدن ایجاد می شوند هرچند ممکن است بین خوردن یک وعده غذایی و تجربه سوء هاضمه تاخیر وجود داشته باشد.
سوزش سر دل با اسید ایجاد می شود که از معده شما وارد گلو (مری) می شود.
اگر سوء هاضمه دارید ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشید.
احساس ناخوشایند سنگینی یا سیر بودن
آروغ یا باد معده
برگرداندن غذا یا مایعات از معده (رفلاکس)
نفخ
احساس تهوع
استفراغ
دلایل سوء هاضمه
سوء هاضمه به دلایل مختلفی اتفاق می افتد اما به ندرت دلیل جدی و زمینه ای دارد.
تولید اسید از فعالیت های طبیعی معده است اما گاهی اسید می تواند پوشش معده، بخش بالایی شکم (دوازدهه) یا گلو (مری) را تحریک کند.
این تحریک می تواند دردناک باشد و اغلب باعث احساس سوزش می شود. سوء هاضمه همچنین می تواند به دلیل حساسیت بیش از حد پوشش سیستم گوارشی شما به اسید یا به علت "کش آمدن" معده بعد از غذا خوردن ایجاد شود.
داروها
اگر نوع خاصی از داروها را مصرف کنید ممکن است دچار سوء هاضمه شوید. برخی از داروها مثل نیترات ها ( برای گشاد کردن رگهای خونی مصرف می شوند) اسفنکتر مری را شل می کنند (حلقه ماهیچه ای که بین مری و معده شما قرار دارد) و اجازه می دهد اسید به مری برگردد.
داروهای دیگر مثل داروهای ضد التهابی غیر استروییدی (NSAID) می توانند روی مجرای گوارشی اثر بگذارند و باعث سوء هاضمه شوند.
اگر مشکلات گوارشی دارید مثل زخم معده یا در گذشته داشته اید، داروهای NSAID مثل آسپیرین و ایبوپروفن را مصرف نکنید. نباید به کودکان زیر 16 سال آسپیرین بدهید.
هرگز داروهای تجویز شده را قطع نکنید مگر آن که از قبل با پزشک خود مشورت کرده باشید.
چاقی
اگر اضافه وزن دارید به دلیل افزایش فشار داخل معده (شکم) بیشتر احتمال دارد سوء هاضمه را تجربه کنید.
فشار افزایش یافته مخصوصا بعد از مصرف غذاهای سنگین ممکن است به رفلاکس اسید به مری منجر شود.
استرس یا اضطراب
فتق هیاتوس[1]
یک فتق زمانی اتفاق می افتد که یک بخش داخلی از بدن شما از سوراخ یک دیواره بافتی یا ماهیچه ای اطراف بیرون بزند.
فتق هیاتوس زمانی دیده می شود که بخشی از معده به دیافراگم (لایه ای ماهیچه ای که در زیر ریه ها وجود دارد) فشار بیاورد. البته این وضعیت ممکن است تا حدی مانع از برگشت اسید معده و رفلاکس مری و جلوگیری از سوزش سر دل شود و علایم متفاوتی ایجاد کند.
عفونت باکتری هلیکوباکتر
عفونت هلیکوباکتر بسیار شایع است. ممکن است منجر به زخم معده یا به ندرت سرطان معده شود. در بیشتر موارد اما اصلا علائمی ایجاد نمی کند. برخی از مردم به دلیل عفونت هلیکوباکتر سوء هاضمه می گیرند و در این موارد مصرف آنتی بیوتیک می تواند به از بین بردن این باکتری کمک کند. هرچند در بیشتر موارد سوء هاضمه به دلیل هلیکوباکتر ایجاد نمی شود و در این موارد ریشه کنی باکتری علائم را از بین نمی برد.
بیماری رفلاکس معده به مری(GORD)
بیماری رفلاکس معده – مری (GORD) بیماری شایعی است و یکی از دلایل اصلی تکرار سوء هاضمه محسوب می شود و زمانی اتفاق می افتد که اسفنکتر مری نمی تواند مانع از بالا آمدن اسید معده به مری شود. اگر کمی اسید برگشت کند، طبیعی است و به ندرت علائم ایجاد می کند. زمانی GORD ایجاد می شود که مقدار زیادی اسید برگشت کند و بافت پوششی حساس مری به دلیل تحریک مداوم اسید معده ملتهب شود. این تحریک می تواند به سوزش سر دل، احساس بالا آوردن یا بلع دردناک منجر شود.
زخم معده
زخم معده، زخم بازی است که در داخل بافت پوششی معده (زخم معده) یا روده کوچک (زخم دوازدهه) ایجاد می شود. اگر زخم معده دارید باید علائم سوء هاضمه نیز داشته باشید.
زخم معده زمانی ایجاد می شود که اسید معده به مخاط معده یا دیواره دوازدهه آسیب بزند. در بیشتر موارد، مخاط در نتیجه عفونت باکتری اچ. پیلوری صدمه می بیند (به مطالب بالا مراجعه کنید).
سرطان معده
در موارد نادر تکرار مکرر سوء هاضمه می تواند از علائم سرطان معده باشد.
سلولهای سرطانی در معده لایه پوششی دفاعی را می شکنند و به اسید اجازه می دهند در تماس با دیواره معده قرار گیرد.
تشخیص سوء هاضمه
بیشتر مردم سوء هاضمه خفیف و موقتی می گیرند و نیازی به درمان پزشکی ندارند.
هرچند، اگر مرتبا سوء هاضمه می گیرید یا باعث درد شدید و ناراحتی شما می شود باید به پزشک مراجعه کنید.
آنها از شما در مورد علائم سوء هاضمه می پرسند از جمله:
آیا علائم دیگری نیز دارید – که نشان دهنده بیماری های زمینه ای و مخفی دیگر باشد
چه دارویی مصرف می کنید- زیرا برخی از داروها می توانند باعث سوء هاضمه شوند
سبک زندگی شما- برخی از عوامل سبک زندگی مثل سیگار کشیدن، الکل نوشیدن یا داشتن اضافه وزن می تواند باعث سوء هاضمه شوند همچنین پزشک شما روی بخشهای مختلف معده شما فشار می آورد تا ببیند کدام قسمت دردناک است یا درد ندارد. بسته به نوع علائم سوء هاضمه ای که دارید پزشکتان ممکن است بخواهد شرایط شما را بیشتر بررسی کند. به این دلیل که سوء هاضمه می تواند گاهی علائم بیماریهای نهفته یا مشکلات سلامتی باشد مثل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری.
جزئیات برخی از آزمایشهای بیشتر در ادامه آمده است.
آزمایش های بیشتر
آندوسکوپی
آندوسکوپی عملی است که با استفاده از یک آندوسکوپ برای بررسی درون بدن شما انجام می شود. آندوسکوپ لوله ای نازک و قابل انعطاف که در حدود انگشت کوچک شما قطر دارد با یک چراغ و یک دوربین که در انتهای آن تعبیه شده است. از این دوربین برای گرفتن عکسهایی از داخل بدن شما استفاده می شود که روی یک مانیتور نمایش داده می شود.
تشخیص عفونت اچ پیلوری
اگر پزشک شما به این تشخیص برسد که علائم شما به دلیل باکتری اچ. پیلوری است ممکن است از شما خواسته شود آزمایش انجام دهید از جمله:
تست آنتی ژن مدفوع- یک نمونه مدفوع که برای تشخیص باکتری اچ. پایلوری بررسی می شود
آزمایش تنفس
آزمایش خون- نمونه خون برای آنتی بادی های اچ. پایلوری آزمایش می شود (آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که بدن برای مقابله با یک عفونت تولید می کند)
تشخیص بیماری های دیگر
اگر پزشک فکر می کند سوء هاضمه شما به دلیل بیماری های نهفته دیگر است شاید لازم باشد آزمایش های بیشتری انجام دهید.
برای مثال، درد شکمی و ناراحتی می تواند در نتیجه بیماریهایی باشد که روی مجرای صفرای کبد شما اثر می گذارند. مجراهای صفراوی یک سری مجرا هستند که صفرا (مایعی که سیستم گوارشی برای شکستن چربی ها از آن استفاده می کند) را از کبد به کیسه صفرا (کیسه ای که صفرا در آنجا ذخیره می شود) و به شکم انتقال می دهند. اگر پزشک شما تصور کند شما چنین مشکلی دارید ممکن است به شما توصیه کند آزمایش عملکرد کبد انجام دهید که نوعی آزمایش خون است که برای ارزیابی عملکرد کبد از آن استفاده می شود.
همچنین لازم است از شکم شما سونوگرافی انجام شود. در یک آزمایش سونوگرافی از فرکانس امواج صدا برای ایجاد یک تصویر از درون بدن شما استفاده می شود.
درمان سوء هاضمه
سوء هاضمه درمان های مختلف دارد به این بستگی دارد که چه چیز آن را ایجاد کرده باشد و تا چه حد علائم شما جدی باشد.
تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی
اگر گاه به گاه دچار سوء هاضمه می شوید لازم نیست برای درمان به نزد پزشک خود بروید. اگر تغییرات اندکی در رژیم غذایی و سبک زندگی خود بدهید که در زیر به آنها اشاره کرده ایم، علائم شما کم خواهند شد.
وزن سالم
چاقی فشار بیشتری به معده شما می آورد و به اسید معده کمک می کند از مری بالا بیاید که به آن رفلاکس معده می گویند و یکی از شایع ترین دلایل سوء هاضمه است.
اگر اضافه وزن دارید یا چاق هستید مهم است که از راه های سالم وزن کم کنید و مرتب ورزش کنید و غذاهای سالم بخورید و رژیم سالم بگیرید.
سیگار نکشید
اگر سیگار می کشید ممکن است مواد شیمیایی که در دود سیگار وجود دارد و به ریه ها می برید در سوء هاضمه شما نقش داشته باشند. این مواد شیمیایی می توانند باعث شوند حلقه ماهیچه ای که مری شما را از معده جدا می کند شل شود و باعث رفلاکس اسید شود.
رژیم غذایی و الکل
از هر غذای خاص یا نوشیدنی که به نظر می رسد سوء هاضمه شما را بدتر می کنند لیست تهیه کنید و در صورت امکان از آنها پرهیز کنید. به این معنی که:
غذاهای پرچرب، پرادویه و سنگین کمتر بخورید
نوشیدنی های کافئین دار مثل چای- قهوه و کولا نخورید
مصرف الکل را قطع کنید یا کمتر بنوشید
سوء هاضمه به هنگام خواب
اگر به هنگام شب علائم سوء هاضمه را تجربه می کنید، سه تا چهار ساعت قبل از خواب غذا نخورید. خوابیدن با معده پر می تواند خطر بازگشت اسید به معده را در زمانی که دراز کشیده اید، افزایش دهد.
زمانی که به بستر می روید از دو بالش استفاده کنید تا سر و شانه تان را بالا بیاورد، بهتر است چیزی در زیر تشک بگذارید تا چند سانت سر شما را بالا بیاورد. شیب ملایمی که ایجاد می شود در زمان خواب مانع از بازگشت اسید از معده به مری می شود.
استرس یا اضطراب
اگر مرتبا استرس یا اضطراب دارید ممکن است در ایجاد علائم شما دخالت داشته باشند.
تغییر داروهایی که در حال حاضر مصرف می کنید
ممکن است پزشک شما داروهایی که در حال حاضر مصرف می کنید و ممکن است در سوء هاضمه شما نقش داشته باشند را تغییر دهد.
اگر تغییر دادن داروها مشکلی ایجاد نمی کند لازم است مصرف برخی از داروهای خاص مثل آسپیرین و ایبوپروفن را قطع کنید. در صورت امکان پزشک شما داروهای مشابه را تجویز می کند که باعث سوء هاضمه نشوند. هرچند سرخود هرگز هیچ دارویی را بدون مشاوره با پزشکتان قطع نکنید.
تسکین فوری سوء هاضمه
اگر سوء هاضمه دارید لازم است دردتان فوری تسکین یابد پزشکتان به شما بهترین درمان را توصیه می کند. در کنار تغییر سبک زندگی و بازنگری در داروهای مصرفی، پزشکتان برای شما داروهای زیر را تجویز خواهد کرد:
داروهای آنتی اسید
آلژیناتها
در زیر به طور مفصل به این داروها خواهیم پرداخت.
آنتی اسیدها
آنتی اسید ها داروهایی هستند که برای علائم خفیف تا متوسط سوء هاضمه دردتان را فورا تسکین می دهند. با خنثی کردن اسید معده (کمتر اسیدی کردن آن) عمل می کنند به طوری که اسید معده دیگر بافت پوششی سیستم گوارشی شما را تحریک نخواهد کرد.
آنتی اسیدها به شکل قرص و مایع موجودند. می توانید بدون نسخه آنها را از بیشتر داروخانه ها تهیه کنید.
تاثیر آنتی اسید تنها برای چند ساعت است بنابراین لازم است بیشتر از یک دوز مصرف کنید. همیشه دستور مصرف روی پاکت را بخوانید تا مطمئن شوید که زیاده از حد مصرف نمی کنید.
زمانی که فکر می کنید علائم دارند شروع می شوند یا انتظار دارید علائم سوء هاضمه را تجربه کنید آن زمان بهترین موقع برای مصرف داروهای آنتی اسید است. که این زمان ها شامل موارد زیر می باشد:
بعد از غذا
به هنگام خواب
به این دلیل که آنتی اسیدها در این زمان ها در معده شما بیشتر باقی می مانند و زمان بیشتری برای عمل کردن دارند. برای مثال، اگر درست به هنگام غذا خوردن آنتی اسید بخورید تا سه ساعت عمل می کند. در مقایسه اگر آنتی اسید را با معده خالی بخورید به مدت 20 تا 60 دقیقه عمل می کند.
آلژینات ها
برخی از آنتی اسیدها شامل داروهایی می شوند که به آلژینات موسومند. این داروها به تسکین سوء هاضمه ناشی از رفلاکس اسید کمک می کنند.
رفلاکس اسید زمانی اتفاق می افتد که اسید معده به مری شما برگردد و بافت پوششی آن را تحریک کند. آلژینات ها یک سد کفی تشکیل می دهند که روی سطح محتوای معده شناور می شوند و اسید معده را در معده نگه می دارد و نمی گذارد وارد مری شود. اگر علائم رفلاکس معده دارید ممکن است پزشک آنتی اسیدی را به شما پیشنهاد دهد که دارای آلژینات است. بعد از غذا آنتی اسیدی که آلژینات دارد مصرف کنید زیرا به این دارو کمک می کند مدت زمان بیشتری در معده شما باقی بماند. اگر با معده خالی آلژینات مصرف کنید خیلی زودتر از آن که تاثیر کند از معده خارج می شود.
درمان سوء هاضمه مقاوم
اگر سوء هاضمه مقاوم دارید یا مرتب برگشت می کند درمان با آنتی اسید و آلژینات ها این قدر موثر نیستند که علائم شما را کنترل کنند. ممکن است پزشک شما نوع دیگری از داروها را به شما معرفی می کند که در کمترین دوز ممکن تجویز می شوند تا علائم شما را کنترل کنند. داروهای احتمالی شامل موارد زیر می شوند:
داروهای مهار کننده پمپ پروتون[2] (PPI)
آنتاگونیست های گیرنده H2
در ادامه به این داروها به تفصیل خواهیم پرداخت. همچنین ممکن است پزشکتان شما را برای آزمایش هلیکوباکتر پیلوری بفرستد (به بخش تشخیص سوء هاضمه مراجعه کنید) و در صورت لزوم، درمانی را برای شما تجویز کند.
مهارکننده های پمپ پروتون (PPI)
PPI ها تولید اسید در معده را محدود می کنند. این داروها به صورت کپسول تولید می شوند اما به یاد داشته باشید که تنها باید برای مدت کوتاهی از آنها مصرف کنید. اگر سوء هاضمه شما همیشگی است به پزشک مراجعه کنید.
آنتاگونیست های گیرنده H2
آنتاگونیست های گیرنده H2 نوع دیگری از داروها هستند که اگر آنتی اسیدها، آلژینات ها و PPI ها موثر نبودند برای کنترل سوء هاضمه برای شما تجویز می شود. 4 نوع آنتاگونیست های گیرنده H2 وجود دارند:
سایمیتیدین
فاموتیدین
نیزاتیدین
رانیتیدین
این داروها با کاهش سطح اسید معده عمل می کنند.
عفونت هلیکوباکتر پیلوری
اگر علائم سوء هاضمه به دلیل عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری اتفاق افتاده باشد، لازم است اول عفونت را با درمان از بین ببرید. این کار به کاهش سوء هاضمه شما کمک می کند زیرا اچ. پیلوری دیگر میزان اسید را در معده شما افزایش نخواهد داد.
معمولا عفونت اچ. پیلوری با درمان سه گانه (درمان با سه داروی مختلف) درمان می شود. پزشک شما یک دوره درمان را تجویز خواهد کرد که شامل دو آنتی بیوتیک مختلف ( داروهایی برای درمان عفونت ایجاد شده با این باکتری) و یک PPI می شود.
لازم است این داروها را دو بار در روز به مدت هفت روز مصرف کنید. باید دستور اندازه مصرف را به دقت رعایت کنید تا مطمئن شوید درمان سه گانه موثر عمل می کنند. تا 85% موارد یک دوره درمان سه گانه برای پاک سازی اچ. پیلوری موثر است. هرچند، اگر بار اول عفونت رفع نشد باید بیش از یک دوره درمان را ادامه دهید.
مشکلات همراه سوء هاضمه
در بیشتر موارد سوء هاضمه خفیف است و گاه به گاه اتفاق می افتد. هرچند سوء هاضمه شدید مشکلاتی را به همراه دارد که در زیر به آنها اشاره کرده ایم.
تنگی مری
سوء هاضمه اغلب با رفلاکس اسید همراه است و زمانی ایجاد می شود که اسید معده وارد گلو و پشت جناغ (مری) می شود و بافت پوششی را تحریک می کند. اگر تحریک اسید معده مدت زمانی ادامه داشته باشد ممکن است باعث آسیب به مری شود. این آسیب در نهایت باعث تنگی مری و باریک شدن آن می شود (که به تنگی مری موسوم است).
اگر تنگی مری دارید ممکن است علائم زیر را داشته باشید:
اشکال در بلع (دیسفاژی)
غذا در گلوی شما گیر می کند
درد سینه
تنگی مری گاهی با استفاده از جراحی درمان می شود تا مری را گشادتر کنند.
تنگی پیلور
مشابه تنگی مری، تنگی دریچه پیلور به دلیل تحریک طولانی مدت بافت پوششی سیستم گوارشی شما با اسید معده ایجاد می شود.
تنگی پیلور زمانی اتفاق می افتد که مسیر بین معده و روده کوچک شما (موسوم به پیلور) آسیب ببیند و تنگ شود. این آسیب باعث استفراغ می شود و مانع از این می شود که غذایی که خورده اید به درستی هضم شود.
در بیشتر موارد، تنگی پیلور با استفاده از جراحی درمان می شود تا دریچه پیلور به اندازه مناسب خود برگردد.
بیماری مری بارت[3]
تداوم بیماری رفلاکس معده به مری (GORD) می تواند منجر به ایجاد تغییراتی در سلول های بافت پوششی بخش پایینی مری شود. به این بیماری، مری بارت می گویند.
تخمین زده می شود از هر ده نفری که GORD دارند یک نفر به مری بارت مبتلا می شود. بیشتر موارد مری بارت ابتدا در افرادی بین 70-50 سال دیده می شود. میانگین سنی تشخیص 62 سال است.
مری بارت معمولا علائم قابل توجهی بیشتر از علائم مرتبط با GORD نشان نمی دهد.
از آنجایی که بیماری مری بارت یک شرایط پیش سرطانی است، نگران کننده است. به این معنی تا زمانی که تغییرات سلول ها سرطانی نباشند خطر کمی وجود دارد که در آینده به یک سرطان تمام عیار تبدیل شوند. بیماری مری بارت امکان ابتلا به سرطان مری را فراهم می کند.
[1] Hiatus hernia
[2] Proton Pump Inhibitors
[3] Barrett’s oesophagus