زکریا چکاپ
سوء تغذیه
سوء تغذیه
سوء تغذیه شرایط جدی است که وقتی ایجاد می شود که رژیم غذایی شخص میزان کافی مواد مغذی نداشته باشد.
سوء تغذیه به معنی "تغذیه ضعیف" است و شامل موارد زیر می شود:
کمبود تغذیه[1]- زمانی که به اندازه کافی مواد مغذی دریافت نمی کنید
بیش تغذیه[2]- زمانی که بیش از حد نیاز مواد مغذی دریافت می کنید
چه کسانی سوء تغذیه می گیرند؟
سوء تغذیه یکی از مشکلات شایع سلامتی محسوب می شود. بطور کلی یک نفر از هر 3 نفری که به بیمارستان مراجعه می کنند یا مراقبت های خانگی دریافت می کنند سوء تغذیه دارند یا در معرض آن هستند.
سوء تغذیه با داشتن یک رژیم غذایی ناکافی یا مشکل در جذب مواد مغذی از غذا ایجاد می شود. به دلایل زیادی این اتفاق می افتد از جمله نداشتن تحرک، مشکلات سلامتی مزمن یا درآمد ناکافی.
نشانه های سوء تغذیه
شایعترین علائم سوء تغذیه، کاهش وزن ناخواسته (کم کردن 10-5% وزن در عرض سه ماه یا شش ماه).
نشانه های دیگر شامل موارد زیر می شود:
ماهیچه های ضعیف
احساس خستگی در تمام مدت
سر حال نبودن
افزایش بیماری یا عفونت
نشانه اصلی بیش تغذیه، اضافه وزن یا چاقی است. هرچند افرادی که کمبود تغذیه دارند نیز اضافه وزن پیدا می کنند اگر رژیم غذایی داشته باشند که کالری زیاد اما مواد مغذی کمی داشته باشد.
نشانه های سوء تغذیه در کودکان شامل کاهش رشد با سرعت مورد انتظار و تغییرات رفتاری مثل رفتارهای بی قراری غیر معمول، تنبلی یا اضطراب می شود.
پزشک باید به طور مرتب زمانی که کودک شما هنوز خردسال است وزن و رشد فیزیکیش را ارزیابی کند. اگر در مورد سلامتی یا رشد کودک خود نگرانی دارید با پزشک خود یا مامور بهداشت در میان بگذارید.
چه زمانی لازم است با پزشک خود صحبت کنید
اگر شاخص توده بدن (BMI) شما کمتر از 18/5 است یا با علائم گفته شده در بالا مواجه شدید با دکتر خود صحبت کنید.
BMI شاخص اندازه گیری وزن سالم نسبت به قد شماست. می توانید از جدول وزن سالم BMI برای پیدا کردن شاخص توده بدن خود استفاده کنید.
اگر فکر می کنید خودتان یا فردی که از او مراقبت می کنید در معرض خطر سوء تغذیه قرار دارند با پزشک خود صحبت کنید. اگر پزشک شما نشانه ای از سوء تغذیه ببیند یا شرایطی که باعث سوء تغذیه می شود آن را بررسی خواهد کرد.
درمان سوء تغذیه
بسته به دلایل سوء تغذیه یا شدت آن ممکن است درمان در خانه یا بیمارستان انجام شود.
تغییرات رژیم غذایی اصلی ترین شکل درمان را تشکیل می دهند. اگر کمبود تغذیه دارید ممکن است لازم باشد محتوای مغذی غذایتان را با یا بدون مکمل های غذایی بالا ببرید.
اگر نمی توانید به اندازه کافی غذا بخورید تا نیازهای تغذیه ای شما رفع شود باید:
از لوله تغذیه استفاده کنید تا مستقیما غذا را وارد سیستم گوارشی شما کند.
یا از سرمی که به طور وریدی به شما مواد مغذی و مایعات می رساند.
پیشگیری از سوء تغذیه
بهترین راه برای جلوگیری از سوء تغذیه داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل است.
داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای حفظ سلامتی و تناسب حیاتی است. برای این که سالم بمانید باید از هر 4 دسته گروه غذایی غذاهای متنوع مصرف کنید از جمله:
مقدار زیادی میوه و سبزیجات
مقدار زیادی نان، برنج، سیب زمینی، پاستا و غذاهای نشاسته ای دیگر
مقدار کافی شیر و غذاهای لبنی
مقدار کافی گوشت، ماهی، تخم مرغ، لوبیا و منابع پروتئینی غیر لبنی دیگر
راهنماهای سلامت غذایی انواع مختلف غذاهایی را که نیاز دارید بخورید (و به چه نسبتی) نشان می دهد تا رژیم غذایی سالم و متعادلتان را حفظ کنید.
شایعترین علائم سوء تغذیه کاهش وزن بی دلیل و ناخواسته است.
بزرگسالان
اگر 10-5% یا بیشتر از وزن بدن خود را در عرض سه تا شش ماه از دست دادید و قصد کاهش وزن هم نداشتید می تواند نشانه سوء تغذیه شما باشد.
گاهی کاهش وزن واضح نیست زیرا با گذر زمان به مرور اتفاق می افتد. ممکن است متوجه شوید که لباس ها، کمربندها و جواهرات شما به مرور گشادتر می شوند.
نشانه های دیگر سوء تغذیه شامل موارد زیر می شود:
همیشه احساس خستگی می کنید و انرژی ندارید
مرتب مریض می شوید
مدت زمان طولانی طول می کشد تا بیماری ها در شما بهبودی یابند
زخمهایتان به کندی خوب می شود
تمرکز ضعیف دارید
سردتان می شود
افسردگی دارید
یک راه خوب برای ارزیابی این که آیا سوء تغذیه دارید یا خیر این است که شاخص توده بدن (BMI) خود را به دست آورید. BMI شاخصی است که نسبت وزن به قدتان را نشان می دهد.
برای بیشتر بزرگسالان BMI سالم بین 18/5 تا 24/9 است. داشتن BMI کمتر از 18/5 نشان می دهد که در معرض خطر سوء تغذیه قرار دارید هرچند ممکن است حتی اگر BMI شما بین 18/5 و 20 هم باشد شما را در معرض خطر سوء تغذیه نشان دهد.
مهم است به یاد داشته باشید که کاهش وزن و BMI تنها شاخص سوء تغذیه نیستند. ممکن است فردی اضافه وزن داشته باشد و چاق باشد و با این حال دچار سوء تغذیه باشد. این می تواند به دلیل داشتن یک رژیم غذایی پر از قند و چربی باشد که ویتامینها و مواد معدنی ضروری کمی داشته باشد.
کودکان
علائم سوء تغذیه در کودکان شامل موارد زیر می شود:
ناتوانی در رشد به میزان مورد انتظار هم بر حسب وزن و هم قد (به آن اختلال رشد[3] هم گفته می شود)
تغییرات رفتاری مثل بی قراری، تنبلی یا اضطراب
تغییر رنگ مو و پوست
چه زمانی لازم است پزشک کودک شما را ببیند؟
پزشک یا مامور بهداشت باید به طور مرتب زمانی که کودک شما هنوز خردسال است وزن و رشد فیزیکیش را در سالهای اولیه زندگی کودک ارزیابی کند.
اگر در مورد سلامتی یا رشد کودک خود نگرانی دارید با پزشک خود مشورت کنید.
دلایل سوء تغذیه
سوء تغذیه به دلیل فقدان مواد مغذی در رژیم غذایی شما اتفاق می افتد یا اینکه به دلیل رژیم ناکافی یا مشکلات جذب غذا دیده می شود.
وضعیت پزشکی
وضعیت پزشکی که منجر به سوء تغذیه می شود شامل:
شرایطی می شود که باعث کاهش اشتها می شوند، مثل سرطان، بیماری های کبدی، درد مداوم یا تهوع
شرایط سلامت روانی مثل افسردگی، اسکیزوفرنی که روی توان شما برای مراقبت از خودتان اثر می گذارد
شرایط سلامتی که نیاز به بستری شدن مداوم در بیمارستان دارد
شرایط سلامتی که باعث اختلال در توانایی بدن شما در گوارش غذا یا جذب مواد مغذی (مثل بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو) می شود.
دمانس (زوال عقل)- افرادی که دمانس دارند ممکن است نتوانند زمانی که نیاز به غذا خوردن دارند به خوبی تشخیص دهند.
دیسفاژی[4]- شرایطی که در آن بلعیدن سخت و دردناک می شود.
استفراغ و اسهال مداوم
اختلال در غذا خوردن مثل بی اشتهایی عصبی[5]
برخی از داروها ممکن است خطر سوء تغذیه را افزایش دهند. بیش از 250 نوع دارو شناخته شده وجود دارد که در توانایی بدن برای جذب و سپس تجزیه مواد مغذی اختلال ایجاد می کنند.
اگر بدن شما نیاز زیادی به انرژی دارد ممکن است در معرض سوء تغذیه باشید مثلا اگر بدن شما بعد از یک جراحی مهم نیاز به ترمیم داشته باشد یا یک جراحت جدی مثل سوختگی وجود داشته باشد یا اگر حرکتهای غیرارادی مثل لرزش داشته باشید.
عوامل فیزیکی
عوامل فیزیکی نیز می توانند در سوء تغذیه نقش داشته باشند. برای مثال:
اگر دندان های شما در وضعیت خوبی نباشند یا اگر دندان های پروتزی به درستی جا نخورده باشند غذا خوردن سخت یا دردناک می شود.
ممکن است در نتیجه از دست دادن حس بویایی یا چشایی نیز اشتهای خود را از دست بدهید.
ممکن است ناتوانی جسمی یا اختلالات دیگر داشته باشید که خرید غذا و پختن غذا را برایتان دشوار می کند.
عوامل اجتماعی
شرایط اجتماعی که می توانند در سوء تغذیه نقش داشته باشند شامل موارد زیر می شوند:
تنها زندگی کردن و انزوای اجتماعی
داشتن اطلاعات محدود در مورد تغذیه و آشپزی
تحرک کم
وابستگی به الکل و مواد مخدر
درآمد کم یا فقر
کودکان
شایعترین دلایل سوء تغذیه در کودکان، شامل شرایط سلامتی مزمن مثل موارد زیر می شود:
نداشتن اشتها
اختلال در روند گوارش طبیعی
افزایش یافتن نیاز بدن به انرژی
مثال هایی از این نوع از شرایط شامل سرطان دوران کودکی، بیماری های مادرزادی قلبی، بیماری فیبروز سیستیک و فلج مغزی می شود.
سوء تغذیه در نتیجه غذا نخوردن نادر است هرچند اگر به کودک توجه نشود، در فقر بزرگ شود یا مورد سوء استفاده قرار گیرد این اتفاق می افتد. اگر تصور می کنید کودک در معرض کم توجهی یا سوء استفاده قرار دارد با مراجع ذی صلاح تماس بگیرید.
گاهی کودکان سوء تغذیه می گیرند زیرا از بدن خود راضی نیستند.
تشخیص سوء تغذیه
برای این که تشخیص دهیم فردی در معرض سوء تغذیه قرار دارد یا سوء تغذیه دارد باید عوامل زیر را در نظر بگیریم. در بزرگسالان شامل:
شاخص توده بدنی (BMI) می شود – شاخصی که می توان از آن برای نسبت سالم وزن به قد استفاده کرد.
اگر در ماه های اخیر کاهش وزن ناخواسته داشته اید
به دلیل بیماری قادر به جذب مواد مغذی از رژیم غذایی خود نیستید
شما باید خود را دچار سوء تغذیه بدانید اگر BMI تان کمتر از 18/5 است یا ناخواسته 5% از وزنتان را در سه تا شش ماه گذشته از دست داده اید. هرچند، در برخی موارد پزشکان اگر BMI شما بین 18/5 و 20 باشد هم نگران می شوند.
در صورتی شما را در معرض خطر سوء تغذیه می دانند که اگر:
بیماری داشته باشید که به دلیل آن در 5 روز آخر چیزی نخورده باشید یا ممکن است در روزهای آینده نیز تمایلی به غذا خوردن نداشته باشید
به خوبی مواد مغذی را از غذا جذب نمی کنید- برای مثال اگر شرایطی مثل بیماری کرون[6] دارید که باعث می شود دستگاه گوارشی ملتهب شود
یک دلیل زمینه ای وجود دارد که باعث می شود مواد مغذی را با سرعت بالاتری هضم کنید یا نیاز زیادی به مواد مغذی داشته باشید
در خوردن و آشامیدن مشکل دارید
معمولا می توان کمبود ویتامین یا مواد معدنی را با آزمایش خون تشخیص داد.
تشخیص سوء تغذیه در کودکان
تشخیص سوء تغذیه در کودکان شامل اندازه گیری وزن و قدشان و مقایسه آنها با قد و وزن متوسط یک کودک در همان سن می شود.
برخی از کودکان زیر حد متوسط هستند زیرا به طور طبیعی کوچکتر هستند اما کاهش معنادار زیر خط پیش بینی شده می تواند نشان دهنده خطر سوء تغذیه باشد.
همچنین می توان از آزمایش خون برای اندازه گیری سطح پروتئین خون استفاده کرد. سطح پایین پروتئین می تواند نشان دهنده سوء تغذیه کودک باشد.
درمان سوء تغذیه
درمان سوء تغذیه به دلایل اصلی آن بستگی دارد و این که چگونه فردی به سوء تغذیه دچار شده است.
ممکن است به شما توصیه کنند در خانه درمان شوید یا در خانه زیر نظر یک متخصص تغذیه یا متخصصان صاحب صلاحیت دیگر باشید. در برخی از موارد ضروری است در بیمارستان بستری شوید.
اگر در خانه زیر نظر یک متخصص هستید، متخصص به شما کمک می کند تا در رژیم غذایی خود تغییراتی ایجاد کنید.
برنامه رژیم شما به شرایط شخصی شما بستگی دارد اما احتمالا به شما توصیه می شود کم کم جذب انرژی (کالری)، پروتئین، کربوهیدراتها، مایعات و ویتامینهای و مواد معدنی را افزایش دهید. هدف از آن کاهش خطر مشکلات بعد از سوء تغذیه مثل عفونت است و این که ناچار به بستری شدن در بیمارستان نشوید.
همچنین ممکن است برای شما مکمل های مغذی تجویز شود که می توانند جذب پروتئین و انرژی شما را بالا ببرند. به شما کمک می کنند تا به اهداف تعیین شده دست یابید و پیشرفت شما را زیر نظر می گیرند.
بسته به دلیل سوء تغذیه، ممکن است نیاز به کمکهای بیشتری داشته باشید. برای مثال، اگر امکان حرکت ندارید تا به خرید بروید یا برای خودتان غذا بپزید، ممکن است از کمک یک پرستار بهره مند شوید.
اگر مشکل بلع مایعات یا غذا دارید (دیسفاژی) احتمالا شما را به یک متخصص زبان و تکلم (SLT) ارجاع می دهند که می تواند شرایط بلع شما را ارزیابی کند و به شما در مورد رژیم های غذایی خاص مشاوره بدهد.
تغذیه فرا روده ای[7]
اگر لوله تغذیه مناسب نباشد، شاید لازم باشد مواد مغذی را به طور مستقیم از طریق ورید وارد جریان خون شما کنند. به این کار تغذیه فرا روده ای گفته می شود و به شما امکان می دهد مواد مغذی را که نمی توانید بخورید دریافت کنید.
به شما محلولی می دهند که مناسب نیازهای رژیمی شخصی شما ساخته شده است. این محلول شامل ترکیبی از مواد مغذی مثل کربوهیدراتها و قند، پروتئینها، چربی ها، الکترولیتها (املاح) و بسیاری از ویتامینها و مواد معدنی می شود.
درمان تکمیلی
دلیل زمینه ای سوء تغذیه نیز باید درمان شود.
مدت زمان بستری در بیمارستان به وضعیت کلی سلامتی شما و دلیل سوء تغذیه بستگی دارد. در برخی موارد این احتمال وجود دارد که ترخیص شوید و بقیه درمان در خانه انجام شود.
درمان کودکان
بسیاری از موارد سوء تغذیه در کودکان به دلیل شرایط سلامتی مزمن ایجاد می شود و لازم است کودک در بیمارستان درمان شود.
سوء تغذیه کودک گاهی با مواد مغذی مکمل، قابل درمان است. کودک شما باید مکملهای خاصی دریافت کند و غذاهای پر انرژی و مغذی بخورد. دلیل زمینه ای سوء تغذیه آنها نیاز به درمان دارد.
کودکانی که به شدت سوء تغذیه دارند باید با دقت بیشتر به آنها غذا داده شود و کم آبی بدنشان جبران شود و همچنین نباید سریعا وارد رژیم غذایی عادی شوند.
پیشگیری از سوء تغذیه
بهترین راه برای اطمینان از این که مقدار کافی مواد مغذی دریافت می کنید داشتن یک رژیم غذایی متعادل و سالم است.
یک رژیم غذایی متعادل و سالم شامل غذاهایی می شود که تمام گروه های اصلی غذایی را در برگیرند.
چهار گروه غذایی اصلی شامل موارد زیر می شوند:
میوه و سبزیجات – حداقل 5 بار در روز
نان، برنج، سیب زمینی، پاستا، غلات و غذاهای نشاسته ای دیگر
شیر و غذاهای لبنی مثل پنیر و ماست
گوشت، ماهی، تخم مرغ، لوبیا، آجیل و دیگر منابع پروتئینی غیر لبنی
خوراکی ها و نوشیدنی های پرچربی و شیرین برای بیشتر افراد ضروری نیستند و تنها باید به میزان کم مصرف شوند.
اگر سوء تغذیه (یا خطر سوء تغذیه) به دلیل شرایط سلامتی ریشه ای ایجاد شده باشد نیازهای رژیمی شما پیچیده تر می شود و باید اقلام زیادی مثل مکلم های مغذی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. پزشک شما یا پزشک مسئول باید به شما مشاوره بدهد و شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع دهد.
[1] undernutrition
[2] overnutrition
[3] failure to thrive
[4] Dysphagia (اشکال در بلع)
[5] anorexia nervosa
[6] Crohn’s disease
[7] Parenteral nutrition