زکریا چکاپ
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا
سنگ های کیسه صفرا سنگ های کوچکی هستند که معمولاً از کلسترول ساخته می شوند. در بیشتر موارد علائمی ایجاد نمی کنند و نیاز به درمان ندارند. با این وجود اگر این سنگ ها در مجرای داخل کیسه صفرا گیر کنند، میتوانند باعث درد ناگهانی شکم شوند که معمولاً بین 1 تا 5 ساعت طول میکشد. این نوع درد شکمی به کولیک صفراوی معروف است.
برخی افراد مبتلا دچار عوارضی مانند: التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت) می شوند که علائم زیر را دارد:
درد مداوم
زردی
تب
با بروز این علائم یا عوارض بیماری سنگ کیسه صفرا یا کولیتیازیس آشکار می شود.
کیسه صفرا
عضوی کوچک و کیسه مانند در زیر کبد است و هدف اصلی آن ذخیره و غلیظ کردن مایع صفرا است.
صفرا مایعی است که توسط کبد برای هضم چربی ها تولید میشود و از طریق مجاری صفراوی به کیسه صفرا منتقل می گردد. صفرا در کیسه صفرا ذخیره شده و با گذشت زمان غلیظ تر میشود و در صورت لزوم به درون دستگاه گوارش آزاد میشود و این امر باعث هضم بهتر چربی ها میگردد.
علل ایجاد سنگ صفرا
تصور میشود سنگ های صفراوی به دلیل عدم تعادل در ترکیب شیمیایی صفرا درون کیسه صفرا ایجاد می شوند. در بیشتر موارد سطح کلسترول صفرا بیش از حد افزایش پیدا می کند و این کلسترول اضافی به صورت سنگ در می آید.
این بیماری شایع است و تخمین زده شده بیش از یک نفر از هر ده فرد بزرگسال دچار این بیماری است. با این وجود تعداد کمی از افراد علائم بیماری را بروز می دهند. افراد زیر دارای خطر بیشتری برای ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند:
افراد دارای اضافه وزن یا چاقی
زنان، بویژه اگر بچه دار شده باشند.
افراد چهل سال یا بیشتر (با افزایش سن خطر بیشتر می شود).
درمان سنگ های صفراوی
در صورت ایجاد موارد زیر درمان ضروری است:
علائم- مانند درد شکم
عوارض- مانند زردی یا پانکراتیت حاد
در این موارد جراحی لاپاروسکوپی برای برداشتن کیسه صفرا ممکن است، توصیه شود. این روش به
کوله سیستکتومی لاپاروسکوپیک معروف است. انجام این عمل نسبتاً ساده و خطرات عوارض آن کمتر است.
بدون کیسه صفرا میتوان زندگی کاملاً طبیعی داشت. زیرا در این صورت نیز، کبد صفرا را برای هضم غذا تولید میکند اما بجای جمع شدن آن در کیسه صفرا، به درون روده کوچک میریزد.
چشم انداز و پیش آگهی
بیشتر موارد بیماری سنگ صفرا با جراحی به راحتی قابل درمان است. اما موارد بسیار شدید میتواند تهدید کننده زندگی بویژه در افرادی که از سلامت مناسبی برخوردار نیستند، باشد. با این حال مرگ و میر ناشی از این بیماری نادر است.
علائم سنگ صفرا
در بیشتر موارد علائمی ندارد اما در صورت انسداد مجاری صفراوی باعث درد ناگهانی و شدید شکم میشود که به قولنج یا کولیک صفراوی معروف است. اگر انسداد شدیدتر باشد و یا بخش های دیگر دستگاه گوارش را درگیر کرده باشد ممکن است علائم دیگری غیر از موارد ذکر شده ظاهر شود.
درد شکم (قولنج یا کولیک صفروای)
سنگ صفرا میتواند باعث ایجاد درد ناگهانی و شدید در شکم شود که معمولاً بین یک تا پنج ساعت به طول میانجامد. (گاهی نیز فقط چند دقیقه طول میکشد) درد میتواند در مناطق زیر حس شود:
در مرکز شکم
دقیقاً در زیر دنده ها و سمت راست- ممکن است درد از اینجا به سمت پهلو یا شانه برسد.
درد دائمی است و با اجابت مزاج تسکین نمی یابد، خارج کردن باد شکم نیز دچار اشکال است. گاهی اوقات این درد با خوردن غذاهای چرب تحریک میشود، اما ممکن است در هر زمان از روز رخ دهد و همچنین میتواند شما را در طول شب از خواب بیدار کند.کولیک صفراوی معمولا در دفعات متعدد و با فواصل زمانی نزدیک اتفاق نمیافتد، بعد از یک دوره درد ممکن است چند هفته یا چند ماه زمان ببرد که دوره ی دیگری را تجربه کنید.
برخی از افراد، دوره هایی از این بیماری را تجربه می کنند که در آن بیش از حد عرق میکنند و یا احساس بیماری یا استفراغ دارند.
در صورت وقوع دوره ای کولیک صفراوی ، به این بیماری "بیماری سنگ صفراوی بدون عارضه" اطلاق می شود.
سایر علائم
در برخی از افراد، سنگ صفراوی به مدت طولانی تری مانع جریان صفرا شده یا به اندام های دیگر (مانند لوزالمعده یا روده کوچک) رفته و مشکلات جدی تری را ایجاد می کند.
در صورت بروز این اتفاق ممکن است موارد زیر را داشته باشیم:
دمای بالای 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر
درد مداوم شدید
ضربان سریع قلب
زردی پوست و سفیدی چشم (زردی)
خارش پوست
اسهال
لرز یا حملات لرزشی
گیجی
از دست دادن اشتها
پزشکان از این وضعیت با عنوان "بیماری سنگ صفراوی پیچیده" یاد میکنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس میکنید دچار کولیک صفراوی شده اید با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.
در صورت پیشرفت علائم به موارد زیر در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید:
زردی
درد شکم که بیش از 8 ساعت طول کشیده است.
دمای بالا و لرز (تب و لرز)
درد شکم که تسکین نمی یابد.
علل ایجاد سنگ صفرا
سنگ های صفراوی بدلیل عدم تعادل ترکیبات شیمیایی صفرا ایجاد میشوند. صفرا مایعی است که در کبد تولید شده و به هضم غذا کمک میکند.تاکنون دقیقاً مشخص نشده که چه عواملی باعث این عدم تعادل میشود اما سنگهای صفراوی میتواند به دلیل موارد زیر تولید شود:
سطح کلسترول غیرمعمول در کیسه صفرا (از هر 5 سنگ کیسه صفرا، 4 مورد از کلسترول ساخته شده است)
سطوح غیرمعمول مازاد از یک ماده زائد به نام بیلی روبین که در داخل کیسه صفرا وجود دارد. (از هر 5 سنگ کیسه صفرا، یک مورد از بیلی روبین ساخته شده است)
عدم تعادل ترکیبات شیمیایی باعث ایجاد کریستال یا بلورهای ریز در صفرا میشود که به تدریج طی سالها رشد میکند و به سنگهای سخت تبدیل میشوند. اندازه این سنگها میتواند از یک دانه شن تا یک سنگ ریزه متغیر باشند.
گاهی فقط یک سنگ ایجاد میشود اما در اکثر موارد چندین سنگ بطور همزمان وجود دارند.
چه کسانی در معرض خطرند؟
سنگ های صفراوی در موارد زیر شیوع بیشتری دارد:
زنان، بخصوص اگر بچه دار شده اند، قرص ترکیبی مصرف میکنند یا تحت درمان با استروژن با دوز بالا هستند.
اضافه وزن یا چاقی
سن 40 سال به بالا (هر چه سن بیشتر، احتمال ابتلا به سنگ صفرا بیشتر)
وجود یک بیماری که بر جریان صفرا تأثیر بگذارد- مانند سیروز (بیماری کبد)، کلانژیت اسکلروزان اولیه، یا کلستاز زایمان
ابتلا به بیماری کرون یا سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
سابقه خانوادگی سنگ صفرا
کاهش وزن اخیر (به علت رژیم یا لاغری پس از جراحی)
استفاده از آنتی بیوتیک هایی مانند سفتریاکسون
تشخیص سنگ کیسه صفرا
ممکن است بطور اتفاقی در طی آزمایشات دیگری کشف شود زیرا اغلب هیچ علامتی بروز نمی دهد.
در صورت بروز علائم سنگ صفرا باید به پزشک مراجعه کرد تا مشکل شناسایی شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
پزشک در مورد علائم و جزئیات از شما سوال میپرسد و ممکن است معاینه علامت مورفی را انجام میدهد که در تعیین التهاب کیسه صفرا کمک کننده است. در طی این معاینه پزشک دستش را روی قسمت فوقانی شکم قرار می دهد و از شما میخواهد نفس بکشید، اگر احساس درد کردید به این معنی است که به التهاب کیسه صفرا دچار شده اید و ممکن است نیاز به درمان فوری داشته باشید.
همچنین پزشک آزمایش خون درخواست میکند تا علائم عفونت و عملکرد طبیعی کبد را بررسی کند. اگر سنگ کیسه صفرا به مجاری صفراوی منتقل شود ممکن است باعث عدم کارکرد درست کبد شود.
آزمایشات دیگر
اگر علائم و نتایج آزمایشات مبنی بر وجود سنگ کیسه صفرا باشد، برای انجام آزمایشات بعدی ارجاع داده می شوید. اگر این علائم خیلی شدید باشد ممکن است در همان روز برای انجام آزمایشات در بیمارستان بستری شوید.
اسکن اولتراسوند
سنگ کیسه صفرا معمولاً توسط اسکن اولتراسوند تأیید می شود که در این روش از امواج اولتراسوند با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر استفاده میشود.
اسکن MRI
ممکن است برای جستجوی سنگ های صفرا در مجاری صفراوی از اسکن تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) استفاده شود. این اسکن از میدان های مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق داخل بدن استفاده می کند.
کلانژیوگرافی
این روش اطلاعات بیشتری را در مورد وضعیت کیسه صفرا می دهد. در این روش از رنگی استفاده میشود که توسط اشعه ایکس دیده شود. این رنگ یا به داخل جریان خون و یا از طریق جراحی یا توسط آندوسکوپی که از دهان عبور کرده مستقیماً به مجاری صفراوی تزریق می شود.
سی تی اسکن
در مورد هر نوع عارضه سنگ صفرا مانند پانکراتیت حاد، ممکن است نیاز به توموگرافی کامپیوتری (CT ) باشد. این اسکن شامل گرفتن یک مجموعه اشعه ایکس از زوایای مختلف است. سی تی اسکن اغلب در موارد اضطراری برای تشخیص درد شدید شکمی انجام میشود.
درمان سنگ های صفراوی
برنامه درمانی سنگ کیسه صفرا به نحوه تأثیر علائم بر زندگی شخص وابسته است.
در صورت عدم وجود علائم اغلب نظارت فعال توصیه می شود. بدین معنی که شخص فوراً تحت درمان قرار نخواهد گرفت بلکه در صورت مشاهده علائم باید پزشک را در جریان بگذارد.
به عنوان یک قانون کلی، هرچه علائم دیرتر بروز کنند، احتمال بدتر شدن وضعیت کمتر است.
ممکن است در صورت وجود برخی موارد که ناشی از عوارض بیماری هستند به درمان نیاز باشد. مانند:
اسکار کبدی (سیروز)
فشارخون بالا در کبد- که به عنوان فشارخون بالای ورید پورت شناخته می شود و اغلب از عوارض بیماری کبدی مربوط به الکل است.
دیابت
اگر سونوگرافی و سی تی اسکن، مقدار زیادی کلسیم در داخل کیسه صفرا نشان دهد، ممکن است نیاز به درمان باشد زیرا می تواند منجر به سرطان کیسه صفرا در مراحل بعد زندگی شود.
اگر فرد دردهای شکمی دوره ای (کولیک صفراوی) داشته باشد، درمان به تأثیر این درد بر فعالیت های روزمره بستگی دارد. اگر این دوره ها کم و خفیف باشد، ممکن است برای کنترل درد در دوره های بعدی مسکن تجویز شود و توصیه های تغذیه ای نیز داده شود.
در صورت بروز شدید علائم و تکرار آن، معمولاً جراحی برداشتن کیسه صفرا توصیه می شود.
کیسه صفرا، اندامی ضروری در بدن نیست و میتوان بدون آن زندگی طبیعی داشت. برخی از افراد ممکن است پس از خوردن غذای چرب یا ادویه دار، علائم نفخ و اسهال را تجربه کنند و در این صورت باید برای کاهش علائم محرک از مصرف برخی غذاها در آینده، پرهیز کنند.
داروهایی برای دفع سنگ کیسه صفرا
اگر سنگ های صفراوی کوچک و فاقد کلسیم باشند، از قرص های مخصوصی برای دفع و حل آنها استفاده می شود. با وجود این، در اغلب موارد این قرص ها تجویز نمی شوند زیرا:
به ندرت مؤثر هستند.
باید مدت زمان طولانی مصرف شوند (حدود دو سال).
با توقف درمان امکان عود وجود دارد.
عوارض سنگ کیسه صفرا
در صورت ایجاد انسداد شدید توسط سنگ های صفراوی و یا تهاجم آن به قسمت های دیگر دستگاه گوارش، تعداد کمی از افراد با مشکلات جدی مواجه می شوند.
التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت حاد)
در برخی موارد سنگ های صفراوی باعث انسداد دائمی مجرای صفراوی شده و منجر به تجمع صفرا در داخل کیسه صفرا می گردد. اصطلاح پزشکی التهاب کیسه صفرا، کوله سیستیت حاد است و علائم شامل:
درد در قسمت فوقانی شکم که به سمت تیغه شانه ها متمایل می شود (بر خلاف قولنج صفراوی، درد معمولاً بیش از 5 ساعت طول میکشد).
دمای بالا (تب)- 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر
ضربان سریع قلب
تخمین زده شده که از هر هفت نفر مبتلا به کوله سیستیت، یک نفر زردی را تجربه می کند.
معمولاً در کوله سیستیت حاد برای رفع عفونت آنتی بیوتیک تجویز می شود و سپس از جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن کیسه صفرا استفاده می شود. این عمل در موارد اضطراری ممکن است دشوار باشد و آنرا به یک پروسه جراحی باز تبدیل کند.
گاهی عفونت شدید باعث ایجاد آبسه کیسه صفرا (آمپیم کیسه صفرا) می شود. آنتی بیوتیک همیشه به تنهایی این موارد را درمان نمیکند و ممکن است نیاز به تخلیه باشد.
گاهی نیز کیسه صفرای به شدت ملتهب شده، میتواند دچار پارگی شده و پریتونیت (التهاب صفاق داخل شکم) ایجاد کند. در این شرایط ممکن است تزریق آنتی بیوتیک داخل وریدی نیاز باشد و اگر بخشی از کیسه صفرا آسیب جدی ببیند، جراحی برای برداشتن آن ضرورت می یابد.
زردی
اگر سنگ صفرا از کیسه صفرا به مجرای صفراوی منتقل شود و جریان صفرا را مسدود کند، زردی ایجاد می شود.
علائم زردی شامل موارد زیر می باشد :
زردی پوست و چشم
ادرار قهوه ای تیره
مدفوع کم رنگ
خارش
گاهی اوقات نیز سنگ خود به خود از مجرا عبور می کند و اگر این اتفاق نیافتد باید سنگ خارج شود.
عفونت مجرای صفراوی (کُلانژیت حاد)
در صورت مسدود شدن مجرای صفراوی، عفونت باکتریال ممکن است، رخ دهد و اصطلاح پزشکی آن کلانژیت حاد است. علائم کلانژیت حاد شامل موارد زیر است:
درد قسمت فوقانی شکم و منتشر شونده به سمت شانه ها
دمای بالا
زردی
لرز
گیجی
خارش پوست
احساس ناخوشی کلی
آنتی بیوتیک ها به درمان عفونت کمک می کنند.
پانکراتیت حاد
پانکراتیت حاد هنگامی ایجاد میشود که سنگ صفرا از کیسه صفرا خارج شده، مجرای لوزالمعده را مسدود کرده و باعث التهاب آن شود.
شایعترین علامت پانکراتیت حاد، درد شدید ناگهانی در قسمت مرکزی فوقانی شکم و بالای معده است.
درد غالباً به مرور بدتر میشود تا به یک درد پایدار تبدیل شود. این درد ممکن است از شکم تا پشت شما امتداد یابد و باعث میشود بعد از غذا خوردن احساس بدی به شما دست دهد. خم شدن به جلو یا خود را جمع کردن (خود را به صورت حلقه در آوردن) به تسکین درد کمک می کند.
علائم دیگر پانکراتیت حاد می تواند شامل موارد زیر باشد:
احساس بیماری و کسالت
مریض شدن
اسهال
کاهش اشتها
دمای 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر
تندرنس (حساسیت) شکم
زردی ( با شیوع کم)
در حال حاضر هیچ درمانی برای پانکراتیت حاد وجود ندارد، بنابراین درمان بر حمایت از عملکردهای بدن تا زمان وجود التهاب متمرکز است که معمولاً شامل بستری شدن در بیمارستان است. اقدامات زیر بایستی انجام شود:
دریافت مایعات داخل وریدی
مسکن برای درد
حمایت غذایی
اکسیژن درمانی از طریق لوله های بینی (کانولا)
بیشتر افراد مبتلا به پانکراتیت حاد، در صورت درمان طی یک هفته بهبود می یابند و بهبودی حال آنها به گونه ای است که پس از 5 تا 10 روز می توانند بیمارستان را ترک کنند.
سرطان کیسه صفرا
سرطان کیسه صفرا عارضه نادر اما جدی سنگ صفراوی است.
داشتن سابقه سنگ صفرا، خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا را افزایش می دهد. تقریباً از هر 5 نفر مبتلا به سرطان کیسه صفرا، 4 نفر سابقه سنگ کیسه صفرا دارند.
با این وجود در افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند کمتر از 1 در 10000 شانس ابتلا به سرطان کیسه صفرا دارند.
اگر عوامل خطر دیگری مانند سابقه خانوادگی سرطان کیسه صفرا یا افزایش کلسیم در داخل کیسه صفرا دارید، ممکن است در این موارد برداشتن کیسه صفرا یک اقدام احتیاطی باشد، حتی اگر سنگ کیسه صفرا هیچ علائمی ایجاد نکند.
علائم سرطان کیسه صفرا شبیه علائم بیماری سنگ صفرای پیچیده است. از جمله این علائم عبارتند از:
درد شکمی
دمای 38 درجه سانتی گراد یا بالاتر
زردی
درمان های سرطان کیسه صفرا ترکیبی از جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی است.
ایلئوس سنگ صفراوی
یکی دیگر از عوارض نادر اما جدی سنگ های صفروای به نام ایلئوس سنگ صفرا شناخته میشود. در این حالت روده توسط سنگ صفرا مسدود می شود.
ایلئوس سنگ صفراوی زمانی اتفاق می افتد که مجاری غیرطبیعی معروف به فیستول در نزدیکی کیسه صفرا باز شود. در این صورت سنگ های صفراوی قادر به عبور از فیستول هستند و می توانند روده را مسدود کنند.
علائم ایلئوس سنگ صفراوی شامل موارد زیر است:
درد شکم
احساس بیماری
یبوست
انسداد روده نیاز به درمان فوری پزشکی دارد و اگر درمان نشود، خطر پارگی روده وجود دارد و می تواند باعث خونریزی داخلی و عفونت منتشره شود.
اگر مشکوک به انسداد روده ای هستند، بایستی در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید.
برای برداشتن سنگ صفرا و رفع انسداد روده معمولا نیاز به جراحی است و نوع جراحی به محل انسداد روده بستگی دارد.
پیشگیری از بیماری سنگ کیسه صفرا
با توجه به شواهد موجود، تغییر در رژیم غذایی و کاهش وزن (در صورت وجود اضافه وزن) می تواند از ابتلا به سنگ کیسه صفرا پیشگیری کند.
رژیم غذایی
با توجه به اینکه کلسترول در تشکیل سنگ صفرا نقش دارد، توصیه میشود از خوردن بیش از حد مواد غذایی حاوی چربی اشباع بالا خودداری کنید.
غذاهای سرشار از چربی اشباع عبارتنداز:
گوشت چرب
سوسیس و کالباس و چربی گوساله
کره و روغن حیوانی
خامه
پنیرهای چرب
کیک و بیسکوئیت
غذای حاوی روغن نارگیل یا نخل
رژیم غذایی سالم و متعادل توصیه شده شامل: مقدار زیادی سبزیجات و میوه تازه (حداقل 5 وعده در روز) و غلات کامل است. همچنین بر اساس مطالعات، مصرف مرتب آجیل، مانند بادام زمینی یا بادام هندی میتواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ صفرا کمک کند.
مصرف مقدار زیاد الکل نیز می تواند به افزایش خطر ابتلا به سنگ صفرا بیانجامد، نوشیدن منظم هر مقدار الکل سلامتی را در معرض خطر قرار می دهد.
کاهش وزن
اضافه وزن بخصوص چاقی، میزان کلسترول صفرا را افزایش و در نتیجه موجب افزایش خطر ابتلا به سنگ صفرا می شود. بایستی از یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم برای داشتن وزن متناسب پیروی کنید.
با این وجود باید از رژیم های کم کالری و کاهش وزن سریع خودداری کرد. زیرا شواهد نشان داده می تواند واکنش های شیمیایی صفرا را مختل کرده و خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش دهد. همچنین برنامه تدریجی کاهش وزن نیز توصیه می شود.