سل (توبرکلوزیس یا TB)
سل (توبرکلوزیس یا TB)
سل نوعی عفونت باکتریایی است که از طریق استنشاق قطرات ریز سرفه یا عطسه یک شخص آلوده[1] منتقل میشود. سل یک بیماری جدی است اما با درمان مناسب بهبود مییابد. سل عمدتاً ریه ها را درگیر میکند. با این حال میتواند بر هر قسمتی از بدن از جمله غدد لنفاوی، استخوانها و سیستم عصبی تأثیر بگذارد.
علائم سل
علائم معمولی سل عبارتند از:
سرفه مداوم که بیش از سه هفته ادامه پیدا میکند و معمولاً با خلط خونی همراه است.
کاهش وزن
تعریق شبانه
درجه حرارت بالا (تب)
خستگی و کوفتگی
کاهش اشتها
تورم های جدید که پس از چند هفته برطرف نمیشوند.
در صورتیکه سرفه میکنید و این سرفه کردن بیش از سه هفته ادامه داشته و یا اگر سرفه با خون همراه است باید به پزشک مراجعه کنید.
علل سل
سل از یک باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس[2] ناشی میشود. سلی که بر ریه ها تأثیر میگذارد، مسری ترین نوع است، اما معمولاً فقط زمانی سرایت میکند که به مدت طولانی با فرد مبتلا در ارتباط باشید. به عنوان مثال، اغلب در بین اعضای خانواده ای که در یک خانه زندگی میکنند، سرایت پیدا میکند.
در بیشتر افراد سالم، سیستم ایمنی (دفاع طبیعی بدن در برابر عفونت و بیماری) باکتری را از بین میبرد و شما هیچ نشانه ای نخواهید داشت. گاهی اوقات سیستم ایمنی نمیتواند باکتری را از بین ببرد اما از انتشار آن در بدن جلوگیری میکند. این بدان معناست که شما هیچ نشانه ای نخواهید داشت اما باکتری در بدن شما باقی میماند. به این حالت "سل نهفته[3]" میگویند. اگر سیستم ایمنی بدن نتواند عفونت را از بین ببرد یا مهار کند، عفونت میتواند به داخل ریه ها یا سایر قسمتهای بدن منتشر شود و نشانه ها طی چند هفته یا چند ماه ایجاد میشوند. که این حالت "سل فعال" نامیده میشود. سل نهفته میتواند بعداً به سل فعال تبدیل شود، خصوصاً اگر سیستم ایمنی بدن ضعیف شود.
سل چقدر شایع است؟
قبل از تولید آنتی بیوتیکها ، سل یک مشکل عمده سلامتی بود. امروزه این بیماری چندان شایع نیست. با این حال در 20 سال گذشته، مجددا موارد سل در جهان به تدریج افزایش یافته است. برآورد میشود که حدود یک سوم جمعیت جهان به سل نهفته آلوده باشند. از این میان، تا 10% در برخی موارد فعال خواهند شد.
درمان سل
معمولاً سل با درمان کردن بهبود می یابد. بیشتر افراد به یک دوره مصرف آنتی بیوتیک، معمولاً به مدت شش ماه نیاز خواهند داشت. چندین آنتی بیوتیک مختلف استفاده میشود. دلیل این امر اینست که برخی از اشکال سل، به بعضی از آنتی بیوتیکها مقاوم هستند. اگر به سل مقاوم به درمان مبتلا شده باشید، ممکن است به درمان با شش داروی مختلف یا بیشتر نیاز باشد.
اگر با شخص مبتلا به سل ارتباط نزدیک دارید، ممکن است آزمایشهایی انجام شود تا مشخص شود که آیا شما نیز آلوده شده اید یا خیر. این آزمایشها میتواند شامل عکسبرداری قفسه سینه با اشعه ایکس، آزمایشهای خون و آزمایش پوست که آزمایش مانتو[4] نام دارد، باشد.
واکسیناسیون سل
واکسیناسیون سل محافظت مؤثری در برابر سل -در 8 نفر از هر 10 نفری که این واکسیناسیون را دریافت میکنند- فراهم میکند. در حال حاضر، طبق برنامه واکسیناسیون کشوری واکسیناسیون علیه سل که به نام واکسن ب ث ژ شناخته می شود، در بدو تولد انجام میشود.
علائم سل
این علائم به محل بروز عفونت بستگی دارد. سل معمولاً به تدریج توسعه پیدا میکند. علائم شما ممکن است تا ماه ها و حتی سال ها پس از آغاز آلودگی، شروع نشود. در برخی موارد عفونت هیچگونه علائمی ندارد، که در این حالت سل نهفته نامیده میشود. اگر علامتدار شوید، آن گاه بیماری سل فعال نامیده میشود. اگر شما یا کودکتان دارای علائم سل هستید باید با پزشک خود صحبت کنید.
علائم اصلی
نشانه های عمومی سل عبارتند از:
کمبود اشتها و کاهش وزن
درجه حرارت بالا (تب)
تعریق شبانه
خستگی و کوفتگی مفرط
این نشانه ها میتوانند علل مختلف داشته باشند و همیشه نشانه سل نیستند.
علائم بیشتر
سل همچنین میتواند بسته به اینکه کدام قسمت بدن آلوده است ، علائم اضافی داشته باشد.
سل ریوی[5]
اکثر عفونت ها بر ریه ها تأثیر میگذارند که میتواند موجب موارد زیر شود:
سرفه مداومی که بیش از سه هفته طول میکشد و معمولاً با خلط خونی همراه است.
تنگی نفس که به تدریج بدتر میشود
به این حالت سل ریوی گفته میشود.
سل خارج ریوی[6]
به ندرت، بیماری سل به نواحی خارج از ریه ها، مانند گرههای لنفاوی (غدد کوچک که بخشی از سیستم ایمنی را تشکیل میدهند)، استخوانها و مفاصل، دستگاه گوارش، کلیه، دستگاه تولیدمثل و سیستم عصبی (مغز و اعصاب) گسترش پیدا میکند. در این حالت به بیماری سل خارج ریوی گفته میشود.
علائم سل خارج ریوی مختلف است، اما میتواند شامل موارد زیر باشد:
تورم دائم غدد لنفاوی
درد شکم
درد و کاهش تحرک در استخوان یا مفصل درگیر
گیجی
سردرد مداوم
تشنج
سل خارج ریوی در افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مانند افراد مبتلا به ایدز و HIV شایعتر است.
علل سل
سل در اثر نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد میشود. این بیمار زمانی سرایت میکند که بیمار مبتلا به سل فعال در ریه ها، سرفه یا عطسه کرده و فرد دیگری قطرات منتشر شده حاوی باکتری سل را استنشاق میکند. اگرچه سل به روشی مشابه با سرماخوردگی و آنفلوآنزا سرایت میکند اما به اندازه آنها مسری نیست. باید مدت زمان زیادی را در ارتباط نزدیک با فرد مبتلا به سل باشید تا به سل مبتلا شوید. به عنوان مثال، بیماری سل معمولاً بین اعضای خانواده که با هم در یک خانه زندگی میکنند، منتشر میشود. بسیار غیرمحتمل است که با نشستن کنار فرد آلوده در اتوبوس یا قطار آلوده شوید. همه مبتلایان به سل، ناقل نیستند. معمولاً کودکان مبتلا به سل یا افراد مبتلا به سل خارج ریوی بیماری را منتقل نمیکنند.
سل نهفته در مقابل سل فعال
در افراد سالم، سیستم ایمنی قادر به از بین بردن باکتری عامل سل میباشد. با این حال در برخی مواردِ آلوده شدن بدن با باکتری، هیچ علامتی وجود ندارد (TB نهفته)، یا عفونت در طی چند هفته یا چند ماه شروع به ایجاد علائم میکند (TB فعال). تا 10 درصد از افراد مبتلا به سل نهفته، در نهایت سالها بعد از آغاز عفونت، به سل فعال مبتلا میشوند. این امر معمولاً زمانی اتفاق میافتد که سیستم ایمنی، به عنوان مثال در طی شیمی درمانی[7]، تضعیف میشود.
افزایش دهنده های خطر
هر کسی ممکن است به سل مبتلا شود، اما افرادی که به طور ویژه در خطر هستند عبارتند از:
افرادی که در جاهای پرجمعیت زندگی میکنند.
افراد مبتلا به بیماریهایی که سیستم ایمنی بدن را تضعیف میکنند، مثل ایدز
دریافت کنندگان درمان هایی که سیستم ایمنی را تضعیف میکنند مثل: کورتون (کورتیکواستروئیدها)[8]، شیمی درمانی یا مهارکننده های فاکتور نکروزدهنده تومور (TNF)[9] (برای درمان برخی از انواع آرتریت و بیماریهای خاص روده و معده).
افرادی که بسیار کم سن یا بسیار مسن هستند – سیستم ایمنی افراد کم سن یا مسن ضعیفتر از افراد بالغ سالم است.
افراد با سلامتی ضعیف یا رژیم غذایی ضعیف به دلیل سبک زندگی و سایر مشکلات، مانند سوءمصرف موادمخدر، سوءمصرف الکل یا بی خانمانی.
تشخیص سل
چندین آزمایش بسته به نوع سلی که به آن مشکوک هستند، برای تشخیص سل انجام میشود.
سل ریوی
تشخیص سل ریوی (سلی که بر ریه ها تأثیر میگذارد) میتواند دشوار باشد و معمولاً چندین آزمایش مورد نیاز است. این آزمایشها شامل عکسبرداری از قفسه سینه با اشعه ایکس برای بررسی تغییرات نشاندهنده سل در ریه ها می باشد. معمولاً نمونه های از خلط نیز گرفته شده و وجود باکتری سل در آن بررسی میشود. این آزمایشها در کمک به تعیین مؤثرترین درمان برای شما، مهم هستند.
سل خارج ریوی
اگر مشکوک به سل خارج ریوی باشید (سلی که در خارج از ریه ها رخ میدهد) چند آزمایش برای تأیید تشخیص انجام میشود. این آزمایشها عبارتند از:
اسکن توموگرافی رایانه ای (CT)، اسکن تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) یا سونوگرافی قسمت آسیب دیده بدن
اندوسکوپی (بررسی داخل بدن با یک لوله طویل، نازک و انعطاف پذیر که دارای یک چراغ و دوربین بوده و از طریق دهان وارد میشود [10]) یا لاپاراسکوپی[11] ( که لوله از طریق شکاف ایجاد شده روی پوست وارد بدن می شود).
آزمایش های ادرار و خون
بیوپسی (نمونه برداری) –نمونه کوچکی از بافت یا مایع قسمت آسیب دیده برداشته شده و از نظر باکتری سل آزمایش میشود.
نمونه برداری از مایع مغزی- نخاعی – همچنین ممکن است نیاز به نمونه برداری از مایع مغزی- نخاعی بیمار (پونکسیون کمری)[12] باشد. در این صورت یک نمونه کوچک از مایع مغزی-نخاعی[13] (CSF) از انتهای ستون فقرات گرفته میشود. مایع مغزی-نخاعی مایعی است که مغز را احاطه میکند. میتوان این مایع از نظر وجود سل سیستم عصبی (مغز و طناب نخاعی) بررسی کرد.
تست مانتو
تست مانتو، آزمایشی پرکاربرد برای سل نهفته است. این آزمایش شامل تزریق یک ماده به نام توبرکولین PPD [14] به پوست ساعد است. این آزمایش همچنین آزمایش توبرکولین پوستی (TST) نیز نامیده میشود. اگر به عفونت سل نهفته مبتلا باشید، معمولاً ظرف 48 تا 72 ساعت پس از آزمایش، پوست شما به توبرکولین PPD حساسیت نشان داده و در محل تزریق یک برجستگی قرمز و سفت ایجاد میشود. اگر یک واکنش پوستی بسیار قوی داشته باشید، ممکن است به عکسبرداری قفسه سینه با اشعه ایکس نیاز باشد تا تأیید شود که آیا عفونت سل فعال دارید یا خیر.
تست سنجش انتشار اینترفرون گاما[15] (IGRA)
تست IGRI نوع جدیدی از آزمایش خون برای سل است که به طور گسترده در دسترس است.
درمان سل
معمولاً درمان سل، شامل دوره طولانی استفاده از آنتی بیوتیکها به مدت چند ماه است. اگرچه سل یک بیماری جدی است که میتواند در صورت درمان نشدن، کشنده باشد اما در صورتیکه درمان تکمیل شود، مرگ و میر آن نادر است. برای بیشتر مردم، بستری شدن در بیمارستان در طول درمان ضروری نیست.
سل ریوی
در صورتیکه سل ریوی فعال (سلی که بر ریه ها تأثیر میگذارد و علائمی را ایجاد میکند) در شما تشخیص داده شود، ترکیبی از آنتی بیوتیکها در یک دوره شش ماهه به شما تجویز میشود. دروه معمول درمان به صورت زیر است:
دو آنتی بیوتیک مخصوص درمان سل (ایزونیازید[16] و ریفامپین[17]) به مدت شش ماه
دو آنتی بیوتیک مخصوص درمان سل اضافی (پیرازینامید[18] و اتامبوتول) برای دو ماه اول
ممکن است چند هفته یا چند ماه طول بکشد تا احساس بهبودی کنید. مدت زمان دقیق، به سلامتی کلی و شدت بیماری سل شما بستگی دارد. بعد از دو هفته مصرف دارو، بیشتر افراد دیگر عفونی نیستند و احساس بهبود میکنند. با این حال، مهم است که مصرف دارو را دقیقاً طبق دستورالعمل ادامه دهید و کل دوره آنتی بیوتیکها را تکمیل کنید.
سل خارج ریوی
سل خارج ریوی را میتوان با استفاده از همان ترکیب آنتی بیوتیکهای مورد استفاده برای درمان سل ریوی، درمان کرد. با این حال ممکن است لازم باشد به مدت دوازده ماه داروها را مصرف کنید.
سل نهفته
سل نهفته زمانی است که شما با باکتری مولد سل آلوده شده اید اما علائم بیماری فعال[19] را ندارید. درمان سل نهفته، معمولاً برای تمام افراد 65 ساله یا کمتر توصیه میشود. از آنجا که آنتی بیوتیکهای مورد استفاده برای درمان سل نهفته، میتواند باعث آسیب کبدی در افراد مسن شود، در صورت نگرانی از این موضوع، درمان افراد بین 35 تا 65 سال مبتلا به سل نهفته توصیه نمیشود.
در صورتیکه سل نهفته، مقاوم به درمان باشد، بهبود نمی یابد. در این صورت، ممکن است شما به طور منظم جهت بررسی فعال شدن سل تحت نظر قرارگیرید. در برخی موارد بدین علت که خطر فعال شدن عفونت وجود دارد، ممکن است آزمایش و درمان سل نهفته، به افرادی که تحت درمان با داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مانند کورتون طولانی مدت، شیمی درمانی یا مهارکننده های فاکتور نکروزدهنده تومور هستند ((TNF توصیه شود. درمان سل نهفته معمولاً شامل مصرف ترکیبی از آنتی بیوتیکهای مؤثر بر سل مانند ریفامپیسین[20] و ایزونیازید به مدت سه ماه و یا ایزونیازید به تنهایی، به مدت شش ماه است.
پیشگیری از انتقال عفونت
در صورت تشخیص سل ریوی شما در حدود دو تا سه هفته در دوره درمان خود ناقل خواهید بود. نیازی نیست در طی این مدت قرنطینه شوید، اما مهم است که برخی اقدامات احتیاطی اساسی را رعایت کنید تا از شیوع سل در خانواده یا دوستان خود پیشگیری کنید. شما باید:
تا زمانی که تیم درمانی شما تشخیص دهند بازگشت شما خطری ندارد، از محل کار، مدرسه یا دانشگاه خود دور باشید.
همیشه دهان خود را هنگام سرفه، عطسه و خندیدن - ترجیحاً با دستمال یکبار مصرف- بپوشانید.
دستمال مصرف شده را در کیسه پلاستکی در بسته بیاندازید.
در صورت امکان، پنجره محلی را که مدتی در آنجا بوده اید، باز بگذارید تا هوا تهویه شود.
در اتاق مشترک با سایر افراد نخوابید، زیرا بدون اینکه متوجه شوید در خواب سرفه یا عطسه میکنید.
[1]infected person
[2]Mycobacterium tuberculosis
[3]latent TB
[4]Mantoux test
[5]Pulmonary TB
[6]Extrapulmonary TB
[7]chemotherapy
[8]corticosteroids
[9]tumour necrosis factor(TNF) inhibitors
[10]endoscopy
[11]laparoscopy
[12]lumbar puncture
[13]cerebrospinal fluid
[14]PPD tuberculin
[15]Interferon gamma release assay
[16]isoniazid
[17]rifampicin
[18]pyrazinamide
[19]active disease
[20]rifampicin