زکریا چکاپ

زخم معده

زخم های معده (زخم های گوارشی) زخم های بازی هستند که در بافت پوششی معده ایجاد می شوند. این زخم ها در بخشی از روده کوچک درست بعد از معده نیز ایجاد می شوند. به این زخم ها، زخم های دوازدهه گفته می شود. گاهی به زخم های معده و زخم های دوازدهه زخم های پپتیک[1]گفته می شود. مطالب این بخش شامل هر دو عنوان می شود.

علائم زخم های معده

هرچند شایعترین علائم زخم معده، شامل سوزش یا درد فرساینده مرکز شکم می شود تمام زخم های معده دردناک نیستند.

برخی از مردم علائم زیر را تجربه می کنند:

سوء هاضمه

سوزش سر دل

تهوع 

اگر فکر می کنید که زخم معده دارید باید با پزشکتان صحبت کنید.

چه وقت باید به دنبال درمان فوری باشید

اگر علائم زیر را داشتید فورا با پزشکتان صحبت کنید (یا با خدمات پزشکی 115 تماس بگیرید):

علائم شما طول کشیده باشند

خون استفراغ می کنید – خون یا به رنگ قرمز روشن است یا قهوه ای تیره، ظاهر دانه دار مانند دانه های قهوه آسیاب شده دارد.

مدفوعتان تیره، چسبناک و قیر مانند است

احساس درد تند و تیز در شکم می کنید که با حالت ثابتی بدتر می شود

عامل ايجاد كننده زخم معده چيست؟

زخم معده زمانی اتفاق می افتد که لایه محافظ پوشاننده معده، اسید معده را عبور دهد و باعث آسیب بافت پوششی معده شود.

اين وضعيت معمولا به دلیل موارد زیر ایجاد می شود:

عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری) داشته باشید

داروهای ضد التهابی غیر استروییدی (NSAID) مثل ایبوپروفن یا آسپیرین مصرف می کنید مخصوصا اگر به مدت طولانی یا با دوز بالا مصرف کرده باشید

شواهد کمی وجود دارد که استرس یا غذاهای خاص باعث ایجاد زخم معده بشوند.

درمان زخم معده

اگر زخم معده شما با عفونت باکتری اچ. پیلوری ایجاد شده باشد مصرف آنتی بیوتیک آن را درمان خواهد کرد. آنتی بیوتیک باکتریها را می کشد و از برگشت زخم جلوگیری می کند.

اگر زخم معده شما با NSAIDها ایجاد شده باشد با داروهای مهار کننده پمپ پروتون(PPI)  درمان خواهید شد. پزشک شما این داروها را تجویز خواهد کرد و با شما صحبت می کند که آیا لازم است داروهای NSAID را ادامه دهید یا خیر. ممکن است داروهای جایگزین NSAID مثل استامینوفن تجویز شوند.

بیشتر زخم های معده چند ماهی طول می کشد تا بعد از درمان خوب شوند. هرچند، زخم های معده، ممکن است بعد از درمان برگردند با این حال بعید است بعد از درمان دلایل زمينه ای این اتفاق بیفتد.

شرایط پیچیده

مشکلات و شرایط پیچیده همراه بیماری نادر است اما می توانند بسیار خطرناک باشند یا جان فرد را به خطر بیندازند.

مشکلات اصلی شامل موارد زیر می شوند:

خونریزی در محل زخم

بافت پوششی معده در محل زخم کاملا باز شده باشد- که به آن سوراخ شدگی[2] می گویند.

زخم مانع از حرکت غذا در سیستم گوارشی شود که به انسداد گوارشی معروف است.

علائم زخم معده

هرچند شایعترین علائم زخم معده، شامل سوزش یا درد فرساینده مرکز شکم می شود. برخی از زخمهای معده دردناک نیستند و زمانی متوجه آنها می شوید که مشکلاتی همراه با آنها مثل خونریزی از زخم ایجاد شود.

درد شکمی

درد ایجاد شده با زخم معده می تواند در جهات زیر حرکت کند:

از وسط شکم به سمت گردن

به طرف پایین شکم

به طرف پشت

و  می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت متغیر باشد، اغلب در عرض چند ساعت بعد از غذا ایجاد می شود و می تواند شما را نیمه شب بیدار کند.

مصرف آنتی اسید (داروهای سوء هاضمه) موقتا درد را تسکین می دهند اما اگر زخم درمان نشود، برمی گردد.

علائم کمتر شایع

علائم کمتر شایع زخم معده شامل موارد زیر می شوند:

سوء هاضمه

سوزش سر دل

از دست دادن اشتها

داشتن حالت تهوع

از دست دادن وزن

برخی افراد نیز آروغ می زنند یا بعد از مصرف غذاهای چرب نفخ می کنند.

دلایل زخم معده

زخمهای معده معمولا با عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری) یا مصرف داروهای غیر استروییدی ضد التهابی (NSAID) ایجاد می شود.  این موارد می توانند سد دفاعی معده در مقابل اسید معده که برای هضم غذا تولید می شود، بشکنند. بافت پوششی معده آسیب می بیند و زخم شکل می گیرد.

باکتری اچ. پیلوری

باکتری اچ. پیلوری در بافت پوششی معده زندگی می کند. این باکتری می تواند بافت پوششی معده را تحریک کند و در مقابل آسیب اسید معده آسیب پذیر کند. این عفونتها شایع هستند. ممکن است بدون آن که بدانید به این باکتری آلوده شوید زیرا عفونت معمولا علائمی ایجاد نمی کند. این باکتری می تواند هر سنی را درگیر کند. مشخص نیست که دقیقا چرا برخی از مردم در مقابل تاثیرات باکتری اچ. پیلوری از دیگران آسیب پذیرترند.

داروهای ضد التهابی غیر استروییدی (NSAID)

NSAID ها داروهایی هستند که برای تسکین درد، تب و التهاب (تورم) بسیار مصرف می شوند.

از داروهای پرمصرف NSAID می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

ایبوپروفن

آسپیرین

ناپروکسن

دیکلوفناک

بسیاری از مردم بدون هیچ عوارض جانبی NSAID مصرف می کنند. اما همیشه خطر ایجاد مشکل، مثل زخم معده وجود دارد مخصوصا اگر به طور طولانی مدت یا با دوز بالا مصرف کنید.

عوامل سبک زندگی

شواهد اندکی وجود دارد که دلایل زیر باعث ایجاد زخم معده شوند:

غذاهای پرادویه و تند

استرس

الکل

اما می توانند علائم را بدتر کنند.

همچنين، سیگار کشیدن می تواند، خطر شما را برای ایجاد زخم معده افزایش دهد و اثر درمان را کمتر کند.

تشخیص زخم معده

اگر پزشک شما فکر کند شما زخم معده دارید می خواهد بداند که آیا داروهای ضد التهابی غیر استروییدی (NSAID) مصرف می کنید یا خیر و همچنين ممکن است از شما آزمایش عفونت اچ. پیلوری بگیرد.

در برخی موارد، شما را برای گاستروسکوپی می فرستند تا ببیند که آیا داخل معده شما زخم هست یا خیر.

آزمایش عفونت باکتری اچ. پیلوری

اگر پزشک شما تصور کند که دلیل زخم معده شما عفونت اچ. پیلوری است آزمایش های زیر را به شما توصیه می کند:

تست تنفسی اوره

آزمایش آنتی ژن مدفوع- نمونه کوچکی از مدفوع برای آزمایش استفاده می شود

آزمایش خون

گاستروسکوپی

گاستروسکوپی عملی است که طی آن، یک لوله نازک و قابل انعطاف (یک آندوسکوپ) که یک دوربین در سر آن تعبیه شده از راه دهان وارد معده و بخش اول روده کوچک شما (دوازدهه) می شود.

درمان زخم معده

اگر زخم معده دارید درمان آن به این بستگی دارد که دلیل ایجاد آن چه بوده است. بیشتر زخم های معده در عرض یک یا دو ماه با درمان خوب می شوند. اگر زخم معده شما با عفونت باکتری اچ. پیلوری ایجاد شده باشد به شما داروهای زیر داده می شود:

یک دوره آنتی بیوتیک

دارویی موسوم به مهار کننده پمپ پروتون (PPI) 

این دارو به این دلیل داده می شود که ممکن است پزشک شما تصور کند بیماری شما به دلیل هر دو عامل اچ. پیلوری و داروهای غیر استروییدی ضد التهابی (NSAID) ایجاد شده باشد.

آنتی بیوتیک ها

اگر عفونت اچ. پیلوری دارید معمولا برای شما دو یا سه آنتی بیوتیک برای یک دوره مصرف تجویز می شود:

پرمصرف ترین آنتی بیوتیکها شامل موارد زير مي باشد:

آموکسی سیلین

کلاریترومایسین

مترونیدازول

باید دو بار در روز به مدت یک هفته این آنتی بیوتیکها را مصرف کنید.

آزمایشهای بیشتر

4 هفته بعد از تمام کردن دوره آنتی بیوتیک مجددا آزمایش می دهید تا مشخص شود که آیا در معده شما اثری از اچ. پیلوری باقی مانده است یا نه. اگر باقی مانده باشد، یک دوره دیگر پاکسازی با استفاده از آنتی بیوتیکهای مختلف توصیه می شود.

زخمهایی که با NSAID ها ایجاد شده باشند

اگر زخم معده شما با NSAID ایجاد شده باشد:

برای شما یک دوره مصرف PPI تجویز می شود

روی مصرف NSAID شما بازنگری می شود و ممکن است از شما خواسته شود ضد درد دیگری را جایگزین کنید.

ضد دردهای جایگزین

به شما توصیه می شود از ضد دردهای جایگزین که با معده مشکلی نداشته باشند مثل استامینوفن استفاده کنید.

آسپیرین با دوز پایین

اگر از آسپیرین با دوز پایین برای کاهش خطر ایجاد لخته خون استفاده می کنید پزشکتان با شما صحبت خواهد کرد که آیا لازم است به مصرف آن ادامه دهید یا خیر.

اگر لازم باشدبرای جلوگیری از زخمهای بیشتر برای شما درمان طولانی مدت با PPI یا آنتاگونیست های گیرنده H2 تجویز می شود.

مشکلات همراه

لازم است خطرهای بالقوه مرتبط با مصرف NSAID را در نظر داشته باشید. احتمال بیشتری وجود دارد، زخم معده دیگری ایجاد شود و مشکلات جدی مثل خونریزی داخلی را تجربه کنید.

مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs)

PPI ها با کاهش میزان اسید معده شما عمل می کنند. این کار باعث می شود به زخمها آسیب کمتری برسد تا به طور طبیعی خوب شوند.

 پرمصرفترین PPIها شامل موارد زیر می شوند:

امپرازول

پنتوپرازول

لانسوپرازول

معمولا به مدت 4 تا 8 هفته تجویز می شوند. زمانی که درمان کامل شد، باید کنار گذاشته شوند.

آنتاگونیستهای گیرنده –H2

گاهی نوعی داروی موسوم به آنتاگونیستهای گیرنده –H2 به جای PPIها تجویز می شوند.  این داروها نیز میزان اسید معده شما را کاهش می دهند. رانیتیدین از جمله پرمصرف ترین داروی آنتاگونیستهای گیرنده –H2 برای درمان زخمهای معده محسوب می شود.

آنتی اسیدها و آلژینات ها

از آن جا که این درمانها چندین ساعت طول می کشند تا اثر کنند پزشک شما ممکن است داروی آنتی اسید دیگری به شما توصیه کند:

آنتی اسیدها:

اسید معده را خنثی می کنند

تسکین فوری ولی کوتاه مدت علائم را فراهم می کنند

زمانی که علائم را تجربه می کنید یا زمانی که انتظار ظهور علايم را دارید مثلا بعد از غذا یا به هنگام خواب بايد از آنها استفاده کنید. برخی از آنتی اسیدها شامل دارویی موسوم به آلژینات هستند که پوشش محافظتی روی بافت پوششی معده ایجاد می کنند. آنتی اسیدهایی که دارای آلژینات هستند بهتر است بعد از غذا مصرف شوند. می توانید این داروها را از داروخانه ها تهیه کنید. دکتر داروخانه به شما می گوید که کدام  دارو برای شما مناسب است.

تغییر سبک زندگی

اصول خاصی وجود ندارد تا به هنگام درمان مجبور به رعایت آنها باشید. هرچند، پرهیز از استرس، الکل، غذاهای تند و پرادویه و سیگار می تواند به هنگام ترمیم زخمها به کاهش علائم شما کمک کند.

مشکلات همراه زخم معده

به ندرت ممکن است مشکلی همراه با زخم معده دیده شود، اما در صورت ايجاد اين مشكلات بسیار جدی هستند.

مشکلات مهم شامل موارد زیر می شوند:

خونریزی داخلی

سوراخ شدگی – دیواره معده سوراخ می شود

انسداد خروجی معده- زخم معده مسیر عبور عادی غذا به سیستم گوارشی را مسدود می کند

خونریزی داخلی

خونریزی داخلی مهمترین مشکل شایع زخم های معده است. زمانی که زخم روی محل رگهای خونی ایجاد شود خونریزی اتفاق می افتد. خونریزی می تواند آهسته و بلند مدت یا سریع و شدید باشد.

خونریزی آهسته و بلند مدت 

خونریزی آهسته و بلند مدت به کم خونی منجر می شود.

علائم کم خونی شامل موارد زیر می شود:

خستگی

کم آوردن نفس

پوست رنگ پریده

ضربان تند قلب (ضربان قلب واضح)

اگر علائم ثابت کم خونی دارید باید با پزشکتان صحبت کنید. اگر فکر می کنید زخم معده دارید آنها شما را به متخصص گوارش ارجاع می دهند تا آزمایش انجام دهید و درمان شوید.

خونریزی شدید

اگر علائم خونریزی شدید مانند علائم زیر را دارید فورا با پزشکتان تماس بگیرید:

خون استفراغ می کنید- خون یا به رنگ قرمز روشن یا قهوه ای تیره است که ظاهر دانه دار مانند قهوه آسیاب شده دارد

رنگ مدفوعتان تیره، قیر مانند و چسبناک است

پيشگیری از خونریزی شدید

از آندوسکوپی برای تشخیص دلیل خونریزی استفاده می شود. درمان می تواند به هنگام آندوسکوپی نیز برای متوقف کردن خونریزی انجام شود.

گاهی:

روشهای تخصصی تحت راهنمایی اشعه ایکس برای متوقف کردن خونریزی زخم ها استفاده می شود

برای ترمیم عروق خونی آسیب دیده به جراحی نیاز است

ممکن است انتقال خون برای جایگزینی خون از دست داده لازم باشد

سوراخ شدگی

سوراخ شدگی ها از جمله مشکلات نادر همراه زخم معده هستند و زمانی اتفاق می افتند که دیواره معده کاملا باز شود. این شرایط بسیار جدی است زیرا به باکتریهایی که در معده شما زندگی می کنند اجازه فرار و آلوده کردن دیواره شکم (پرده پریتوئن یا صفاق) را می دهد. به این بیماری، التهاب صفاق (پریتونیت[3]) گفته می شود.

التهاب پرده صفاق

اگر التهاب پرده صفاق درمان نشود می تواند کشنده باشد ، زيرا در اين وضعيت عفونت پیش از وارد شدن به اندامهای دیگر به سرعت می تواند وارد خون (عفونت خون)  شود و خطر نارسایی چندین اندام را ایجاد کند.

شایعترین علائم پریتونیت، درد ناگهانی شکم است که پیوسته بدتر می شود. اگر این نوع درد را دارید فورا با پزشکتان تماس بگیرید.

التهاب پرده صفاق یک شرایط اورژانسی است که نیاز به پذیرش در بیمارستان دارد. در برخی موارد جراحی لازم است.

انسداد خروجی معده

در برخی موارد، یک زخم ملتهب (متورم) یا آثار زخم به جا مانده میتواند مسیر عادی غذا به سیستم گوارشی را مسدود کند. به این شرایط، انسداد خروجی معده گفته می شود.

علائم شامل موارد زیر می شوند:

بالا آوردن مقدار زیادی غذای هضم نشده

احساس نفخ یا سنگینی دائمی معده

احساس سیری زودرس با غذای کم

کاهش وزن ناخواسته

درمان انسداد خروجی معده

برای تایید تشخیص انسداد می توان از آندوسکوپی استفاده کرد.

اگر انسداد به دلیل التهاب ایجاد شده باشد، مهارکننده های پمپ پروتون (PPIs) یا آنتاگونیستهای گیرنده H2 برای کاهش سطح اسید معده استفاده می شوند تا زمانی که تورم بخوابد.

اگر انسداد به دلیل آثار به جا مانده از زخم ایجاد شده باشد ممکن است جراحی لازم باشد. این جراحی شامل وارد کردن یک بالون کوچک از طریق آندوسکوپ می باشد و آن را در محل انسداد باز می کنند.

[1]peptic ulcers

[2]perforation

[3]perotonitis