زکریا چکاپ
بیماری مزمن کلیوی
بیماری مزمن کلیوی
بیماری مزمن کلیوی(CDK) بیماری مزمن است که در آن کلیه ها به طور مؤثر کار نمی کنند. معمولاً تا زمانی که CDK به مرحله پیشرفته نرسد، علائمی از خود بروز نمی دهد. در مراحل اولیه معمولاً با آزمایش خون و ادرار تشخیص داده میشود. علائم اصلی بیماری پیشرفته کلیه شامل موارد زیر است:
خستگی
تورم مچ پا، دست ها یا پاها (به دلیل احتباس آب)
تنگی نفس
حالت تهوع
وجود خون در ادرار
بیماری مزمن کلیه اغلب با آزمایش خون و ادرار تشخیص داده می شود.
اگر در معرض خطر بالای ابتلا به CDK هستید، بایستی سالانه غربالگری انجام دهید.
غربالگری در موارد زیر توصیه می شود:
فشار خون بالا ، دیابت و سابقه خانوادگی CDK
این بیماری چرا این اتفاق می افتد؟
کلیه ها دو اندام لوبیایی شکل و به اندازه مشت شما هستند که در طرفین بدن درست در زیر آخرین دنده ها قرار دارند. نقش اصلی کلیه ها تصفیه مواد زائد خون قبل از تبدیل آنها به ادرار است. کلیه ها همچنین:
به تنظیم فشار خون کمک می کنند.
سطح مناسبی از مواد شیمیایی را در بدن حفظ میکنند که به نوبه خود در عملکرد صحیح قلب و عضلات مؤثر است.
فرم فعال ویتامین D را تولید میکنند که به سلامت استخوان کمک میکند.
مادهای به نام اریتروپویتین تولید میکنند که محرک ساخت گلبول قرمز خون است.
بیماری مزمن کلیوی توسط آسیب های وارده به کلیه در اثر شرایطی مانند دیابت و فشارخون ایجاد شده و در طولانی مدت باعث کاهش توانایی انجام این عملکردها میشود.
CDK چقدر شایع است؟
CDK بیماری شایعی است و با سن رابطه مستقیمی دارد. با افزایش سن احتمال ابتلا به درجاتی از این بیماری افزایش می یابد.
تخمین زده شده بین سن 65 تا 74 سال، از هر پنج مرد یک نفر و از هر چهار زن یک نفر به درجاتی از CDK مبتلا می شوند.
درمان بیماری مزمن کلیوی
اگر چه درمان میتواند پیشرفت بیماری را کُند یا متوقف کرده و از پیشرفت سایر بیماریهای جدی پیشگیری نماید، ولی با این حال هیچ درمانی برای بیماری مزمن کلیه وجود ندارد.
دیده شده که افراد مبتلا به CDK به دلیل تغییراتی که در گردش خون آنها ایجاد میشود در معرض خطر حملات قلبی هستند.
در تعداد کمی از افراد، CDK باعث نارسایی کلیه میشود که نارسایی کلیه تثبیت شده (ERF) یا مرحله نهایی بیماری کلیه نامیده می شود و در این شرایط عملکردهای معمول کلیه متوقف می شود.
در صورت ابتلا به ERF ممکن است برای ادامه حیات نیاز به درمان با کلیه مصنوعی که دیالیز نامیده میشود و یا پیوند کلیه نیاز باشد.
بیماری مزمن کلیه نگران کننده است اما با اندکی مشاوره و حمایت میتوان با آن کنار آمد و به زندگی ادامه داد.
پیشگیری از بیماری مزمن کلیه
روش اصلی کاهش احتمال ابتلا به CDK اطمینان از کنترل دقیق شرایطی مانند دیابت و فشارخون است.
تغییراتی در سبک زندگی نیز خطر ابتلا به CDK را کاهش میدهد که عبارتند از:
داشتن رژیم غذایی سالم
اجتناب از نوشیدن مقدار زیاد الکل
ورزش منظم
پرهیز از مصرف داروهایی که میتواند به کلیه آسیب برساند.
علائم بیماری مزمن کلیه
اکثر افراد مبتلا به CDK هیچ علامتی ندارند زیرا بدن انسان میتواند تا حد زیادی کاهش عملکرد کلیه را تحمل کند. به عبارت دیگر ما با عملکرد قابل توجهی از کلیه متولد می شویم، این عملکرد قابل توجه بیش از آن چیزی است که ما برای زنده ماندن به آن نیاز داریم. یعنی کارکرد فقط یک کلیه برای زنده ماندن کافی است. به همین دلیل است که افراد می توانند یکی از کلیه های خود را اهدا کنند.
تغییر عملکرد کلیه از طریق آزمایش خون یا ادرار مشخص میشود. در صورت تشخیص بیماری کلیوی، عملکرد کلیه با انجام منظم آزمایش خون و ادرار بررسی میشود و هدف از درمان به حداقل رساندن علائم میباشد.
اگر کلیه ها عملکرد خود را از دست بدهند با نارسایی کلیه مواجه خواهیم شد (نارسایی کلیه تثبیت شده یا ERF). این امر توسط آزمایش خون و بررسی های منظم در طول زمان مشخص میشود. در صورت بروز نارسایی کلیه علائمی مانند موارد زیر بروز می کنند:
کاهش وزن و کاهش اشتها
تورم مچ پا، پا یا دست (به دلیل احتباس آب)
تنگی نفس
وجود خون یا پروتئین در ادرار (وجود خون در ادرار قابل مشاهده نیست و فقط با آزمایش ادرار قابل تشخیص است)
تکرر ادرار بویژه در شب
بی خوابی
خارش پوست
گرفتگی عضلات
فشارخون بالا
حالت تهوع
اختلال نعوظ در مردان (عدم توانایی در نعوظ و یا حفظ آن)
علائم ذکر شده میتواند در بسیاری از شرایط که خیلی جدی نیستند نیز بروز کند. در صورت شروع درمان در مراحل اولیه، میتوان از بروز بسیاری از علائم فوق پیشگیری کرد.
اگر در مورد علائم ذکر شده نگران هستید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
علل بیماری مزمن کلیه
در بیماریهای کلیوی، اغلب شرایط دیگری باعث تحت فشار قرار گرفتن کلیه ها میشود.
فشار خون بالا و دیابت شایعترین علل بیماری کلیه هستند. شواهد نشان میدهد فشار خون بالا در بیش از یک چهارم موارد و دیابت تقریباً در یک چهارم موارد باعث این بیماری میشود.
فشارخون بالا
فشارخون، فشاری است که قلب با هر نبض در عروق ایجاد میکند. افزایش فشار به اندام ها آسیب رسانده و منجر به بیماری قلبی، سکته مغزی و کاهش عملکرد کلیه میشود.
حدود 90 درصد از موارد فشارخون بالا، علت نامعلومی دارند. با این حال به نظر میرسد بین این بیماری و سلامت عمومی، رژیم غذایی و سبک زندگی فرد ارتباط وجود دارد.
عوامل شناخت شده برای فشارخون بالا عبارتند از:
سن (با افزایش سن خطر ابتلا به فشارخون افزایش می یابد)
سابقه خانوادگی فشارخون بالا
چاقی
عدم تحرک
مصرف سیگار
مصرف بیش از حد الکل
استفاده از مقدار زیاد نمک در رژیم غذایی
رژیم غذایی پرچرب
استرس
فشارخون بالا، با وارد کردن فشار بر مویرگ های کلیه باعث آسیب به کلیه شده و در نتیجه روند فیلتراسیون (پاکسازی خون) به درستی صورت نمی گیرد.
دیابت
در بیماری دیابت بدن یا انسولین تولید نمی کند و یا اینکه خیلی کم تولید می کند (دیابت نوع یک) و یا تعداد کمی گیرنده برای انسولین تولید شده وجود دارد (دیابت نوع دو).
هورمون انسولین برای تنظیم سطح گلوکز خون لازم است و از افزایش و کاهش قند خون پس از مصرف غذا و نیز در بین وعده های غذایی جلوگیری می کند.
اگر بیماری دیابت کنترل نشود، مقدار زیادی گلوکز در خون جمع میشود و میتواند در روند فلیتراسیون کلیه (پاکسازی خون) اختلال ایجاد کرده و باعث کاهش توانایی کلیه در تصفیه مواد زائد و مایعات گردد.
تخمین زده شده که 20 تا 40 درصد افراد مبتلا به دیابت نوع یک قبل از 50 سالگی مبتلا به بیماری کلیوی می شوند. حدود 30 درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع دو نیز علائمی از آسیب کلیه بروز می دهند.
علل دیگر ابتلا
موارد دیگری نیز وجود دارد که نسبت به موارد بالا در ابتلا به CDK با شیوع کمتری همراهی دارند از جمله:
گلومرولونفریت (التهاب کلیه)
پیلونفریت (عفونت کلیه)
بیماری کلیه پلی کیستیک (بیماری ارثی که در آن هر دو کلیه به دلیل رشد تدریجی توده کیست، بزرگتر از حد طبیعی می شوند)
عدم رشد طبیعی کلیه در جنین در حال رشد در رحم
لوپوس اریتماتوز سیستمیک (وضعیتی که در آن سیستم ایمنی بدن به کلیه حمله می کند و آنرا به عنوان بافت خارجی تشخیص می دهد)
استفاده طولانی مدت و منظم از داروها مانند: لیتیوم و داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) از جمله آسپرین و ایبوپروفن
انسداد، مانند سنگ کلیه یا بیماری پروستات
تشخیص بیماری مزمن کلیه
بیماری مزمن کلیه (CDK) به طور معمول با آزمایش خون و ادرار تشخیص داده می شود.
غربالگری
اگر فردی در گروه پرخطر از نظر ابتلا به CDK باشد، بایستی به طور منظم از نظر بیماری بررسی شود و افرادی که در گروه پرخطر نیستند به طور معمول از نظر CDK مورد غربالگری قرار نمی گیرند.
غربالگری سالانه برای گروه های زیر توصیه شده است:
افراد مبتلا به فشارخون بالا
افراد دیابتی
افراد مبتلا به آسیب های حاد کلیوی ناشی از داروهایی مانند لیتیوم یا داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، سنگ کلیه یا بزرگی پروستات
افراد مبتلا به بیماری های قلبی عروقی (شرایطی که بر قلب و عروق تأثیر می گذارند مانند بیماری های عروق کرونری یا نارسایی قلبی)
افرادی که سابقه خانوادگی مرحله پنج CKD را دارند (برای اطلاعات بیشتر به مرحله بندیهای این بیماری مراجعه کنید) یا بیماری ارثی کلیوی
افراد مبتلا به بیماری هایی که چندین ارگان بدن را تحت تأثیر قرار میدهند که ممکن است کلیه هم یکی از آنها باشد. مانند: لوپوس اریتماتوز سیستمیک
افرادی که خون در ادرار (هماچوری) یا پروتئین در ادرار (پروتئینوری) دارند و علت مشخصی برای آنها وجود ندارد.
در اغلب موارد تشخیص بیماری کلیوی با انجام تصادفی آزمایش خون یا ادرار مشخص میشود که برای تأیید آن بایستی آزمایش تکرار شود.
میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
روش مؤثر برای ارزیابی عملکرد کلیه، محاسبه میزان فیلتراسیون گلومرولی (پاکسازی خون) است. GFR میزان مایعات زائد به میلی لیتر است که کلیه ها میتوانند در عرض یک دقیقه از خون تصفیه کنند. (میلی لیتر بر دقیقه) کلیه های سالم باید بتوانند بیش از 90 میلی لیتر مواد زائد خون را در دقیقه تصفیه نمایند.
محاسبه مستقیم GFR دشوار است. بنابراین توسط یک فرمول تخمین زده می شود که نتیجه آن GFR یا eGFR نامیده میشود. محاسبه eGFR شامل نمونه گیری خون و اندازه گیری سطح ماده زائدی به نام کراتینین است. همچنین باید در این محاسبه سن، جنسیت و نژاد در نظر گرفته شود. نتیجه مشابه درصد عملکرد طبیعی کلیه است. به عنوان مثال eGFR برابر با 50 میلی لیتر بر دقیقه معادل 50 درصد عملکرد کلیه طبیعی است.
از آزمایشات زیر برای تشخیص پروتئینوری یا وجود پروتئین در ادرار استفاده میشود:
آزمایش ادرار- برای دیدن خون یا پروتئین در ادرار
آزمایش آلبومین و کراتینین- آزمایش ادرار دیگری است که میزان آلبومین (پروتئین) و کراتینین ادرار را مقایسه می کند. پزشکان با استفاده از نسبت این دو (نسبت آلبومین به کراتینین یا ACR) و میزان eGFR می توانند دید دقیقتری از عملکرد کلیه ها داشته باشند.
مرحله بندی
برای توصیف پیشرفت CDK از سیستم 6 مرحله ای بر اساس سطح eGFR استفاده میشود. هرچه مرحله بالاتر باشد CDK شدیدتر است. این 6 مرحله در زیر توضیح داده شده است.
مرحله 1 که گاهی G1 نامیده میشود: eGFR طبیعی است (90 یا بیشتر)، اما آزمایش ها شواهدی از آسیب کلیه را نشان میدهند.
مرحله 2 (G2) : eGFR اندکی کاهش یافته است (60 تا 89) اما هنوز برای جوان بالغ در محدوده طبیعی است.
اگر در مرحله 1 یا 2 CDK هستید توصیه می شود سالانه آزمایش eGFR را انجام دهید تا در صورت پیشرفت بیماری، اقدامات لازم انجام شود.
مرحله 3 به دو مرحله تقسیم میشود: مرحله 3a (G3a) و 3b (G3b) . در مرحله 3a ، eGFR به مقدار خفیف (59 تا 45) کاهش یافته است که کاهش خفیف تا متوسط عملکرد کلیه نامیده میشود و نیاز به بررسی سالانه دارد. در مرحله 3b ، eGFR به مقدار متوسط (44 تا 30) کاهش یافته و کاهش متوسط تا شدید عملکرد کلیه نامیده می شود و باید هر 6 ماه بررسی شود.
مرحله 4 (G4): eGFR به شدت کاهش یافته است (29 تا 15). در این زمان ممکن است علائم CDK بروز کند و باید آزمایش ها هر 6 ماه انجام شود.
مرحله 5 (G5): کلیه ها تقریباً تمام عملکرد خود را از دست داده اند (eGFR کمتر از 15 است) که نارسایی کلیه نامیده میشود و آزمایشات بایستی هر سه ماه انجام شوند.
با تمام موارد ذکر شده، GFR میتواند در طول زمان نوسان داشته باشد، بنابراین یک نتیجه غیرطبیعی آزمایش به منزله ابتلا به CDK نیست. تشخیص CDK فقط در صورت تکرار آزمایش های eGFR تأیید می شود که در آن باید eGFR در طول سه ماه کمتر از حد طبیعی باشد.
آزمایش های دیگر
آزمایش های دیگری نیز برای ارزیابی میزان آسیب کلیوی وجود دارد که در زیر شرح داده شده است:
اسکن کلیه مانند اسکن اولتراسوند، MRI یا تصویربرداری با تشدید مغناطیسی یا اسکن توموگرافی کامپیوتری CT- که برای تشخیص وجود انسداد غیرمعمول در جریان ادراری استفاده می شود. در صورت پیشرفت بیماری کلیوی، کلیه ها کوچک شده و شکل ناموزونی دارند.
بیوپسی کلیه- نمونه گیری از بافت کلیه انجام می شود تا سلولها زیر میکروسکوپ از نظر آسیب بررسی شوند.
درمان بیماری مزمن کلیوی
تغییرات شیوه زندگی
تغییرات شیوه زندگی که به کاهش فشارخون کمک می کند و باعث کنترل CDK نیز می شود از جمله این تغییرات عبارتند از:
ترک سیگار
تغذیه سالم، کم چربی، رژیم غذایی متعادل
محدودیت استفاده از نمک به کمتر از 6 گرم در روز
عدم استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) بدون نسخه مانند ایبوپروفن، مگر در شرایطی که پزشک متخصص توصیه کند.
عدم مصرف یا کاهش مصرف الکل ( از 3 تا 4 واحد در روز برای مردان و 2 تا 3 واحد برای زنان بیشتر نشود).
کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی
انجام ورزش منظم حداقل به مدت 30 دقیقه در روز و 5 بار در هفته
دارو درمانی برای فشارخون
یکی از راه های اصلی برای کاهش پیشرفت آسیب کلیه، کنترل فشارخون بالا است که برای محافظت از کلیه ها امری حیاتی است.
فشارخون مبتلایان به CDK باید به زیر 140/90 میلیمتر جیوه برسد اما اگر فردی مبتلا به دیابت باشد بایستی فشارخون او به زیر 130/80 میلی متر جیوه برسد.
انواع مختلفی از داروهای فشارخون وجود دارد. از داروهای بازدارنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) برای کنترل فشار خون بالا در افراد مبتلا به CDK استفاده می شود.
مهارکننده های ACE علاوه بر کاهش فشارخون در بدن و عروق، از کلیه ها محافظت می کنند.
مهارکننده های ACE عبارتنداز:
انالاپریل
لیزینوپریل
گروه دیگر داروهای ضد فشار خون بالا داروهای مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین -2 (ARB) می باشند.این گروه از داروها شامل موارد زیر است:
والزارتان
لوزارتان
داروهای کاهش کلسترول
مطالعات نشان می دهد از آنجا که برخی از عوامل خطر CDK از جمله فشارخون بالا و کلسترول خون همان عوامل خطر حمله قلبی و مغزی میباشند (آترواسکلروز)، در نتیجه افراد مبتلا به CDK بیشتر در معرض خطر بیماری های قلبی عروقی مانند حملات قلبی و مغزی هستند.
استاتین ها نوعی دارو هستند که برای کاهش سطح کلسترول بکار میروند. کلسترول باعث انقباض عروق شده منجر به کاهش خونرسانی به قلب و انسداد عروق (ایجاد حمله قلبی) یا مغز (ایجاد سکته قلبی) می شود. استاتین ها گروهی از داروها با جلوگیری از اثرات آنزیم کبدی (به نام HMG-CoA ردوکتاز) باعث عدم تولید کلسترول میشوند.
در صورت بروز عوارض جانبی بعد از مصرف داروها بایستی به پزشک مراجعه کرد. ممکن است نیاز به آزمایش خون یا تغییر روش درمانی باشد.
اگر فردی مبتلا به بیماری کلیوی باشد بایستی مایعات و نمک مصرفی روزانه را کاهش دهد، زیرا وجود مایع زیاد و نمک باعث احتباس مایعات در بدن میشود و کلیه نمیتواند مانند گذشته مایعات را از بدن دفع کند.
در صورت دستور پزشک مبنی بر کاهش مایعات، باید مایعات موجود در غذاها مانند سوپ و ماست را نیز در نظر گرفت. پزشک یا متخصص تغذیه مشاوره های لازم را در این خصوص به شما می دهند.
مایعات اضافی که در نتیجه بیماری کلیوی ایجاد می شوند، اغلب در مچ پا یا اطراف ریه ها تجمع می یابند. ممکن است به چنین افرادی دیورتیک (قرص ادرارآور) مانند فوروزماید داده شود که برای خارج کردن مایعات اضافی بدن کمک کننده است.
اگر این بیماران احتباس مایعات نداشته باشند، نیازی به کاهش مایعات دریافتی در آن ها نیست.
کم خونی
بسیاری از افراد مبتلا به CDK در مرحله 3،4 و 5 دچار کم خونی میشوند. در این بیماری گلبولهای قرمز به اندازه کافی وجود ندارند. علائم کم خونی عبارتنداز:
خستگی
بی حالی
تنگی نفس (دیس پنه)
تپش قلب (آگاهی از ضربان قلب)
کم خونی میتواند به دلیل بسیاری از بیماری های دیگر نیز رخ دهد بنابراین پزشک بایستی بررسی های لازم را برای رد سایر علت های احتمالی انجام دهد.
به اکثر افراد مبتلا به بیماری کلیوی مکمل آهن داده میشود، زیرا برای تولید گلبولهای قرمز خون لازم است. برای افزایش سطح آهن، آهن به صورت قرص مانند فروس سولفات برای مصرف روزانه یا به صورت تزریق وریدی (تزریق گاه به گاه) تجویز می شود.
اگر این درمان برای کم خونی مؤثر نباشد میتوان با تزریق هورمون اریتروپویتین به صورت وریدی یا زیرجلدی ، گلبول های قرمز خون بیشتری تولید کرد.
تصحیح تعادل فسفات
اگر فردی در مرحله 4 یا 5 بیماری کلیوی باشد، ممکن است تجمع فسفات در بدنش رخ دهد. زیرا کلیه ها نمی توانند آن را از بدن دفع کنند. فسفات ماده معدنی است که همراه با کلسیم قسمت اعظم استخوان ها را تشکیل میدهد و عمدتاً از طریق رژیم غذایی شامل لبنیات بدست می آید. کلیه ها فسفات اضافی را دفع میکنند. اگر سطح فسفات بیش از حد زیاد شود، تعادل طبیعی کلسیم بدن بهم می خورد. این اتفاق منجر به نازکی و پوکی استخوان و نرم و پوسیده شدن عروق میشود.
ممکن است از چنین فردی درخواست شود که مقدار فسفات رژیم غذایی خود را محدود کند. غذاهای سرشار از فسفات شامل: گوشت قرمز، محصولات لبنی، تخم مرغ و ماهی هستند. پزشک یا متخصص تغذیه در مورد میزان مصرف فسفات به این افراد مشاوره می دهد و متذکر می شود. مصرف مواد حاوی فسفات هیچ مزیتی ندارد و فقط سطح فسفات را بالا میبرد. بایستی همواره قبل از تغییر رژیم با متخصص مراقبتهای سلامتی مشورت شود.
اگر با کاهش مصرف فسفات، میزان فسفات پایین نیاید بایستی داروهایی به نام متصل شونده به فسفات تجویز شود. این داروها به فسفات موجود در غذای داخل معده متصل شده و مانع جذب آن میشود.
مکمل های ویتامین D
به دلیل آنکه کلیه ها باید ویتامین D موجود در غذا و خورشید را قبل از استفاده توسط بدن فعال کنند، افراد مبتلا به بیماری کلیوی مقدار پایینی از ویتامین D -که برای سلامت استخوان حیاتی است – را در بدن دارند.
درمان نارسایی کلیه- پیوند یا دیالیز
بسیاری از افراد مبتلا به نارسایی کلیه می توانند با استفاده از داروها تا پایان عمر به درمان ادامه دهند و کلیه های آنها عملکرد خوبی داشته باشد.
در معدودی از افراد، بیماری کلیه به مرحله ای به نام نارسایی کلیه یا نارسایی کلیه تثبیت شده (ERF) میرسد که در آن کلیه ها از کار افتاده و زندگی فرد را تهدید می کند.
این اتفاق به ندرت و به طور ناگهانی رخ میدهد و تصمیم گیری برای انجام درمان به وضعیت بیمار بستگی دارد. تصمیم گیری در مورد انجام دیالیز، پیوند کلیه یا درمانهای حمایتی بایستی با تیم مراقبتهای سلامتی در میان گذاشته شود.
درمان های حمایتی
اگر بیمار تصمیم بگیرد که دیالیز و یا پیوند کلیه نشود یا انجام اینها برای فرد مناسب نباشد، درمان حمایتی به او پیشنهاد میشود. این درمان مراقبت های تسکینی نیز نامیده می شود.
هدف از این نوع درمان کنترل علائم نارسایی کلیه بدون استفاده از دیالیز یا پیوند می باشد. درمان حمایتی شامل مراقبت های پزشکی، روانشناختی و عملی برای فرد مبتلا به نارسایی کلیه و نیز خانواده وی میباشد. مانند: بحث درباره احساس فرد و برنامه ریزی برای ادامه روند زندگی.
پیشگیری از بیماری مزمن کلیوی
در اکثر موارد نمیتوان بطور کامل از این بیماری پیشگیری کرد. اما میتوان اقداماتی برای کاهش احتمال پیشرفت بیماری انجام داد.
مدیریت وضعیت بیمار
اگر فرد یک بیماری مزمن (طولانی مدت) مانند دیابت دارد مستعد بیماری مزمن کلیه است بنابراین توجه به این موارد بسیار حیاتی است.
بایستی بیمار با پزشک خود مشورت کنند و تمام موارد مربوط به بیماری و سابقه بیماری را با پزشک در میان بگذارد. به افراد دیابتی توصیه میشود سالانه عملکرد کلیه خود را آزمایش کنند.
استعمال دخانیات
سیگار کشیدن خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی مانند: حملات قلبی یا سکته های مغزی را افزایش می دهد و باعث افزایش احتمال بدتر شدن مشکلات کلیوی گردد.
با ترک سیگار سلامت عمومی بهبود یافته و خطر ابتلا به سایر بیماری های جدی مانند سرطان ریه و بیماری های قلبی کاهش می یابد.
رژیم غذایی
رژیم غذایی سالم یکی از عوامل پیشگیری از بیماری مزمن کلیه است که میزان کلسترول خون را کاهش داده و فشار خون را در سطح طبیعی نگه میدارد. رژیم متعادل شامل مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه (5 بار در روز) و غلات کامل است.
نمک به میزان کمتر از 6 گرم در روز محدود می شود. زیرا نمک زیاد باعث افزایش فشارخون می گردد. یک قاشق چای خوری نمک معادل حدود 6 گرم است.
از خوردن غذاهای پرچرب اشباع خودداری شود زیرا باعث افزایش سطح کلسترول می شود.
غذاهای سرشار از چربی اشباع عبارتند از:
گوشت
سوسیس و کالباس
کره
کرم
پنیر پرچرب
کیک و بیسکوئیت
غذاهای حاوی روغن نارگیل و یا روغن پالم
خوردن غذاهایی که دارای چربی غیراشباع هستند به کاهش سطح کلسترول کمک میکند. غذاهایی مانند:
روغن ماهی
آووکادوها
آجیل و دانه ها
روغن آفتابگردان
روغن کلزا
روغن زیتون
الکل
نوشیدن مقادیر بیش از حد الکل باعث افزایش فشارخون و کلسترول می شود، بنابراین پایبندی بر اصول محدودیت های توصیه شده برای مصرف الکل بهترین راه کاهش خطر ابتلا به فشارخون و CDK است.
ورزش
ورزش منظم به کاهش فشارخون کمک کرده و خطر ابتلا به CDK را کاهش می دهد.
حداقل 150 دقیقه (دوساعت و سی دقیقه) فعالیت هوازی با شدت متوسط (مانند دوچرخه سواری یا پیاده روی سریع) در هفته توصیه می شود.
مسکن ها
بیماری های کلیه میتواند به دلیل استفاده نادرست (مانند مصرف زیاد) ضد التهاب های غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین و ایبوپروفن ایجاد شود. در صورت نیاز به مصرف مسکن باید حتماً طبق دستورالعمل انجام شود تا از آسیب های کلیه پیشگیری شود.
زندگی با بیماری مزمن کلیه
روابط و حمایت
کنار آمدن با بیماری مانند بیماری های کلیوی، میتواند باعث فشار روحی و روانی بر فرد بیمار، خانواده و دوستان شود. حتی صحبت با سایر افراد در مورد این وضعیت نیز ممکن است، دشوار باشد.
یادگیری در مورد این بیماری بسیار مهم است زیرا باعث میشود درک بهتری از این بیماری داشت و بتوان آن را کنترل کرد تا اینکه به این بیاندیشید که زندگی شما تحت سلطه این بیماری است.
در مورد بیان احساس خود راجع به این بیماری باید راحت باشید و به خانواده و دوستان خود اطلاع دهید که چه کمکی میتوانند به شما بکنند. بنابراین باید بدون احساس خجالت و ناراحتی با آنها گفتگو کنید و خواسته های خود را با آنها در میان بگذارید.
دریافت حمایت
اگر راجع به بیماری کلیه سوال دارید باید با پزشک و پرستارتان در میان بگذارید و یا اینکه با یک مشاور آموزش دیده، روانشناس یا راهنمای تلفنی کمک کننده در این زمینه صحبت کنید. پزشک جراح شما نیز در این زمینه اطلاعات را به شما خواهد داد.
رابطه جنسی و بارداری
علائم بیماری کلیه و استرس ناشی از آن میتواند بر روابط جنسی تأثیر بگذارد.
برخی از زوجین پس از تشخیص این بیماری بیشتر به یکدیگر نزدیک میشوند در حالی که برخی دیگر دچار مشکل در ارتباطشان میشوند. این مشکلات در مورد تصورات خود از بدن و عزت نفس است و میتواند بر رابطه جنسی تأثیر بگذارد.
بایستی سعی کرد تا احساسات درونی خود را با شریک زندگی در میان گذاشت و در صورت مشکل در رابطه جنسی باید با مشاور و یا درمانگر رابطه جنسی مشورت کرد، زیرا این مورد چیزی نیست که با گذشت زمان بهتر شود. اغلب افرادی که دیالیز میشوند مشکلات جنسی خاصی را تجربه می کنند. از دست دادن میل جنسی در مردان و زنان و نیز ناتوانی در رابطه جنسی در مردان از مشکلات گزارش شده است. این مشکل قابل درمان است اما نیاز به زمان و تعهد هر دو طرف دارد و اولین قدم آن بحث و گفتگو در این زمینه با تیم مراقبت های سلامتی است.
بارداری
زنان و مردان مبتلا به بیماری کلیوی در مراحل اولیه متوجه مشکلات باروری خود خواهند شد که توسط این بیماری تحت تأثیر قرار گرفته است. گاهی ممکن است استفاده از روش های پیشگیری از بارداری نیاز باشد مگر اینکه بخواهند بچه دار شوند.
در مراحل بعد بیماری کلیه، دوره های قاعدگی دچار مشکل میشود که میتواند، بارداری را مشکل کند. اما در مورد مردان مراحل بعد این بیماری باعث کاهش تعداد اسپرم میشود. با وجود این داشتن بیماری کلیه به معنی این نیست که این افراد توانایی بارداری ندارند و مردان و زنان باید از روش های مؤثر پیشگیری از بارداری استفاده کنند مگر اینکه بخواهند بچه دار شوند.
زنانی که میخواهند بچه دار شوند باید با متخصص کلیه یا متخصص زنان و زایمان صحبت کنند. بسته به مرحله بیماری مادر و بچه را خطراتی تهدید میکند. به حداقل رساندن هرگونه خطر، مستلزم بارداری برنامه ریزی شده است که در این مورد میتوان از مشاوره تیم مراقبت های سلامتی بهره گرفت.
استفاده از داروهای بدون نسخه
برخی از روش های درمانی برای افراد با بیماری کلیوی ضرر دارد بنابراین باید قبل از استفاده از داروی بدون نسخه با پزشک مشورت کرد. فرد با مصرف داروهای بدون نسخه مستعد ابتلا به بیماری کلیوی است اگر:
مبتلا به بیماری کلیه پیشرفته باشد (مرحله 4 یا 5 یا عملکرد کلیه زیر 30 درصد مقدار طبیعی)
مبتلا به بیماری کلیه خفیف تا متوسط باشد (مرحله 3 با عملکرد کلیه بین 30 تا 60 درصد از مقدار طبیعی) و
سالخوردگان با بیماری جدی دیگر مانند بیماری عروق کرونری قلب.
داروهای ایمن و غیر ایمن
در زیر لیست خلاصه ای از داروهای بدون نسخه بی خطر برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی آمده است در حالی که توصیه ما اجتناب از آنهاست و این فقط یک راهنماست. برای اطلاعات دقیق با داروساز، متخصص کلیه یا پزشک مشورت کنید.
سردرد
استامینوفن بی خطر است و بهترین انتخاب برای تسکین سردرد است اما باید از مصرف محصولاتی که به صورت شربت هستند، خودداری کرد، زیرا سرشار از سدیم هستند. اگر عملکرد کلیه کمتر از 50 درصد باشد باید از داروهای مسکن حاوی آسپرین، ایبوپروفن یا داروهای مشابه مانند دیکلوفناک اجتناب کرد زیرا آسیب کلیه را تشدید میکنند. در صورت تجویز آسپرین برای پیشگیری از بیماری های عروقی میتوان از دوز پایین 75 تا 150 میلی گرم در روز استفاده کرد و اگر به دنبال دارویی برای عدم رد پیوند کلیه هستید باید از مصرف ایبوپروفن خودداری کنید.
سرفه و سرماخوردگی
بسیاری از محصولات موجود برای سرماخوردگی و سرفه حاوی مخلوطی از یکسری مواد است بنابراین بسته بندی را به دقت بررسی کنید. برخی از محصولات حاوی استامینوفن هستند که بی خطرند اما برخی دیگر حاوی مقدار بالای آسپرین هستند که بهتر است از مصرف آنها اجتناب شود.
بسیاری از داروهای ضد سرماخوردگی حاوی مواد ضد احتقان هستند که در صورت فشارخون بالا بایستی از مصرف آنها خودداری کرد. بهترین راه برای رفع احتقان، استنشاق بخور منتول یا اوکالیپتوس است. در مورد سرفه شربت لینکتوس یا ترکیب عسل و لیمو برای تسکین گلو درد مناسب است.
دردهای عضلانی و مفصلی
در صورت درد عضله یا مفصل استفاده از داروهای موضعی ایده آل است اگر عملکرد کلیه زیر 50 درصد باشد از قرص های حاوی ایبوپروفن یا داروهای مشابه مانند دیکلوفناک اجتناب کند. ژل یا اسپری ایبوپروفن نسبت به قرص ایبوپروفن ایمن تر است اما به دلیل نفوذ مقدار کمی از دارو به جریان خون کاملاً بی خطر نیست.
نارسایی کلیه
حدود یک درصد افراد مرحله 3 بیماری کلیوی، دچار نارسایی کلیه می شوند که به آن نارسایی کلیه تثبیت شده (ERF) میگویند. نارسایی کلیه زندگی فرد بیمار و اطرافیانش را تحت تأثیر قرار می دهد و این افراد قبل از اینکه شرایط خود را بپذیرند دچار شوک، غم و انکار میشوند.
پس از تشخیص نارسایی کلیه تثبیت شده بایستی یکی از گزینه ها را انتخاب کنید
در صورت ابتلا به نارسایی کلیه تثبیت شده بایستی یکی از موارد درمانی دیالیز یا پیوند کلیه را انتخاب کنید. ممکن است تصمیم بگیرید هیچکدام از درمان ها و مراقبت های حمایتی را انجام ندهید. تمام این انتخاب ها بایستی به کمک تیم مراقبت های پزشکی انجام شود.
برای فردی که متقاضی درمان فعال ERF است، مناسبترین گزینه پیوند کلیه است. با این حال پیوند فقط برای نیمی از افراد مبتلا به ERF امکان پذیر است که این به دلیل آن است که ممکن است فرد سرطان داشته باشد یا از نظر جسمی شرایط مناسبی نداشته باشد. بسیاری از افرادی که به تدریج دچار نارسایی کلیه پیش رونده و سایر مشکلات سلامتی جدی میشوند و مسن تر هستند ممکن است دیالیز را انتخاب کنند. مراقبت های حمایتی نیز به بیمار این امکان را می دهد که مدتی به زندگی مساعد خود ادامه دهد.
پیوند
در صورت مناسب بودن شرایط بیمار، پیوند کلیه بهترین روش درمانی برای ERF است. کلیه را میتوان از یک فرد اهدا کننده زنده یا فوت شده دریافت کرد و میزان بقای آن در حال حاضر بسیار ایده آل است. حدود 90 درصد پیوندها پس از 5 سال نیز عملکرد خوبی دارند و بیشتر پیوندها تا بعد از 20 سال بطور مفید کار می کنند و دلیل انتظار طولانی بیماران کمبود اهداکنندگان است.
دیالیز
دیالیز می تواند در خانه یا بیمارستان انجام شود و شامل تصفیه خون از مواد زائد و آب اضافی است. با این وجود به اندازه کلیه انسان کارآمد نیست. افرادی که دیالیز می کنند بایستی مایعات و برخی از غذاهای خاص را محدود کنند، همچنین به داروهایی مانند مکمل های آهن، داروهای متصل شونده به فسفات و داروهای ضد فشارخون (برای کاهش فشار خون) نیاز دارند. دیالیز به دو نوع است: دیالیز صفاقی و همودیالیز
دیالیز صفاقی
شکم انسان دارای پوششی به نام غشای صفاقی است که میتواند به عنوان فیلتری برای حذف مواد زائد و آب اضافی استفاده شود. در صورت انتخاب دیالیز صفاقی، یک لوله (کاتتر) در حین انجام دیالیز به شکم وارد می شود و به شما این امکان را می دهد که خودتان مایعات دیالیز را از داخل شکم تخلیه کنید و برای معالجه نیازی به مراجعه به بیمارستان نیست اما باید هر روز یک تا دو ساعت زمان برای تخلیه این مایعات صرف کنید. این روش درمانی شامل چهار بار انتقال در طی روز است که هرکدام نیم ساعت به طول می انجامد و یا اینکه باید در طول شب خود را به یک دستگاه متصل کنید که مایعات را از بدن شما خارج کند.
همودیالیز
در این روش حذف مواد زائد و مایعات اضافی با متوقف شدن کار کلیه ها انجام میگیرد. خون از بدن گرفته شده و در صافی معروف به دیالیز تصفیه میشود. این یک کلیه مصنوعی است. کل مراحل حدود چهار ساعت طول می کشد و معمولاً سه بار در هفته تکرار میشود. بیشتر افراد برای همودیالیز به بیمارستان میروند و برخی از افراد ترجیح میدهند در منزل درمان را انجام دهند.
همودیالیز در منزل، انعطافپذیری بیشتری به بیمار میدهد اما مسئولیت بیشتری نیز به همراه دارد. بایستی فضای لازم برای این دستگاه اختصاصی را داشته باشید و در بیشتر موارد بایستی از طرف یکی از اعضای نزدیک خانواده یا دوستان خود حمایت شوید. برخی افراد ترجیح میدهند دیالیز را شب هنگام خواب انجام دهند. اکثر افرادی که همودیالیز در منزل را انتخاب میکنند هر روز عمل همودیالیز را انجام میدهند بنابراین نیازی به محدود کردن مایعات ندارند.
دسترسی به عروق با کیفیت
در حین دیالیز انتقال حجم زیادی خون از طریق دستگاه امری مهم است و نیاز به اقدامات ویژه ای برای دسترسی به رگ های خونی که به اندازه کافی بزرگ هستند را دارد، به همین دلیل در بیماران همودیالیزی برای اتصال یکی از عروق عمقی به ورید سطحی (که به آن فیستول میگویند) نیاز به عمل جراحی جزئی است. باید حداقل 6 هفته قبل از دیالیز این عمل انجام شود زیرا برای استفاده نیاز به زمانی برای ترمیم شدن دارد.
بعضی اوقات زمان کافی برای ایجاد فیستول قبل از دیالیز وجود ندارد در این حالت یک راه حل موقتی استفاده می شود که شامل استفاده از کاتتر پلاستیکی برای دیالیز است. کاتتر لوله جراحی برای انتقال مایعات به بدن است.
قبل از اتخاذ تصمیم برای تمام این مسائل تیم دیالیز اطلاعات مفصلی را به شما خواهد داد.