زکریا چکاپ

بزرگی خوش خیم پروستات [1]

بزرگی خوش‌خیم پروستات (‏BPE)‏ یا هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات (BPH) یک بیماری در مردان مسن است. این بیماری به ویژه در مردان بالای ۵۰ سال شایع است و معمولاً تهدیدی جدی برای سلامتی نیست. ​اگر پروستات بزرگ شود، می‌تواند بر مثانه و پیشابراه[2] (‏مجرایی که ادرار از آن عبور می‌کند)‏ فشار وارد کرده، بر میزان دفع ادرار تاثیر گذاشته و باعث موارد زیر شود: 

مشکل در شروع ادرار

نیاز مکرر به ادرار کردن

اشکال در تخلیه کامل مثانه 

در برخی مردان علائم خفیف است و نیاز به درمان ندارد. در برخی دیگر علائم می‌توانند بسیار مشکل‌ساز باشند و تأثیر عمده‌ای بر کیفیت زندگی فرد داشته باشند. ​بسیاری از مردان نگران این هستند که بزرگی پروستات باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات شود، ​این صحیح نیست. خطر سرطان پروستات برای مردانی که پروستات بزرگ دارند، بیشتر از مردانی که این مشکل را ندارند، نیست. ​

علل بزرگی خوش‌خیم پروستات 

علت بزرگ شدن پروستات دقیقاً مشخص نیست، اما بیشتر متخصصان بر این باورند که این بیماری با تغییرات هورمونی که با بالا رفتن سن فرد رخ می‌دهد، مرتبط است. ​

تشخیص بزرگی خوش‌خیم پروستات 

اگر پزشک مشکوک به بزرگی پروستات باشد، از شما می­خواهد تا پرسشنامه‌ای برای ارزیابی علائم خود تکمیل کنید. ​هر سوال پنج پاسخ ممکن دارد که یک امتیاز دارد و نمره کلی شما شدت علائم شما را نشان می‌دهد. ​پزشک شما بیماری­ های دیگری را که منجر به افزایش حجم پروستات می‌شوند را نیز بررسی خواهد کرد. ​

شما ممکن است تعدادی آزمایش مانند آزمایش ادرار انجام دهید، به علاوه برخی آزمایش های تخصصی، مانند آزمایشی جهت اندازه‌گیری PSA خون  نیز انجام خواهد شد.

درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات 

نیاز به درمان بزرگی پروستات با شدت علائم آن مشخص می‌شود. اگر علائم خفیف تا متوسط داشته باشید، درمان لازم نیست، اما برای کنترل پروستات­تان به طور منظم بررسی خواهید شد. ​همچنین توصیه می‌شود در سبک زندگی خود تغییراتی ایجاد کنید، مانند قطع مصرف کافئین و الکل و ورزش منظم برای بهبود علائم. 

علاوه بر تغییر در سبک زندگی، معمولاً برای درمان علائم متوسط تا شدید بزرگی خوش‌خیم پروستات، دارو توصیه می‌شود. فیناستراید[3] و دوتاستراید[4] داروهایی هستند که به طور معمول مورد استفاده قرار می‌گیرند. آن‌ها اثرات هورمونی به نام دی هیدروتستوسترون[5] (‏DHT) ‏بر روی غده پروستات را مهار می‌کنند که می‌تواند اندازه پروستات را کاهش داده و علائم همراه را بهبود بخشد.

دسته دیگری از داروها با شل کردن ماهیچه‌های مثانه به عبور آسان­تر ادرار کمک کرده و معمولاً برای درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات استفاده می‌شوند. تامسولوسین[6] و آلفوزوسین[7] از این دسته دارویی هستند. 

جراحی معمولاً تنها برای علائم متوسط تا شدید بزرگی خوش‌خیم پروستات که به درمان دارویی پاسخ نداده اند، توصیه می‌شود. ​

عوارض بزرگی خوش‌خیم پروستات

بزرگی خوش‌خیم پروستات گاهی اوقات می‌تواند منجر به عوارضی مانند عفونت دستگاه ادراری (‏UTI) ‏و یا احتباس ادراری حاد شود. عوارض جدی نادر هستند. ​

بزرگی خوش‌خیم پروستات چقدر شایع است؟ 

بزرگی پروستات یک بیماری مرتبط با افزایش سن است و در مردان بالای ۵۰ سال شایع است. ​حدود ۴ نفر از ۱۰ مرد (‏۴۰ %)‏ بالای ۵۰ سال و ۳ نفر از ۴ مرد (‏۷۵ %)‏ در دهه ۷۰  زندگی علائم ادراری ناشی از پروستات بزرگ‌شده را دارند. ​

علائم بزرگی خوش‌خیم پروستات 

علائم بزرگی خوش‌خیم پروستات ناشی از بزرگی پروستات است که بر روی مثانه و پیشابراه (‏که ادرار را از مثانه به آلت تناسلی می برد)‏ فشار وارد می­کند. ​این امر می­تواند به طرق مختلفی بر ادرار کردن تأثیر بگذارد، برای مثال:

در شروع ادرار مشکل ایجاد کند.

جریان ادرار را ضعیف کرده و باعث "قطع و وصل" شدن آن شود.

منجر به زور زدن برای دفع ادرار شود.

منجر به تکرر ادرار شود.

منجر به بیدار شدن­ های مکرر جهت ادرار کردن در طول شب شود.

موجب ادرار کردن اضطراری شود، که اگر به موقع توالتی پیدا نشود، می­تواند منجر به بی اختیاری ادراری[8] شود.

باعث ادرار خونی شود. (هماچوری[9])

در مراحل پیشرفت ه­تر، بزرگی خوش خیم پروستات می­تواند باعث احتباس ادراری و عوارض دیگری مثل سنگ­ های مثانه، عفونت مثانه و آسیب کلیوی شود.

چه زمانی  به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مشکل یا تغییری در الگوی نرمال ادراری دارید، به پزشک خود مراجعه کنید. حتی اگر علائم خفیف هستند، ممکن است توسط عاملی ایجاد شده باشند که نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد. مشاهده هر مقدار خون در ادرار باید توسط پزشک بررسی شده تا بیماری­ های خطرناک دیگر رد شوند.

علل بزرگی خوش خیم پروستات

علت دقیق بزرگی خوش خیم پروستات مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می­دهند که احتمالاً هورمون­ها نقش مهمی در ایجاد این بیماری دارند. هورمون­ها مواد شیمیایی قدرتمندی هستند که طیف اثر وسیعی بر سلول­های بدن می­گذارند.

افزایش­ دهنده ­های خطر

تحقیقات نشان داده ­اند که میزان بزرگی خوش خیم پروستات در مردان مبتلا به فشار خون بالا و دیابت بیشتر است. با این حال، دیابت و فشار خون بالا با فرایند طبیعی افزایش سن همراه هستند، بنابراین ممکن است ارتباط مستقیمی بین این 3 بیماری وجود نداشته باشد.

تشخیص بزرگی خوش‌خیم پروستات 

برای تشخیص بزرگ شدگی پروستات باید تعدادی آزمایش انجام شود. 

اول این که، پزشکتان در مورد علائم شما سؤال خواهد کرد. اگر شما علائم بزرگی خوش‌خیم پروستات را داشته باشید، مرحله بعد محاسبه امتیاز بین المللی علائم پروستات[10] (IPSS) است. ​

مقیاس بین‌المللی علائم پروستات (‏IPSS) 

برای ارزیابی علائم، از شما خواسته می‌شود تا پرسشنامه‌ای را تکمیل کنید. هر سؤال دارای پنج پاسخ ممکن است که هر کدام امتیازی دارند  و در نهایت جمع نمرات برای ارزیابی شدت علائم استفاده می‌شود. ​

این چک لیست شامل سوالات زیر است. 

در طول ماه گذشته:

چند بار احساس خالی نشدن کامل مثانه را بعد از ادرار کردن داشته ­اید؟ ​

چند بار در طول کمتر از 2 ساعت بعد از ادرار کردن، مجددا به ادرار کردن نیاز داشته ­اید؟

چند بار احساس کرده­ اید که ادرارتان قطع و وصل می ­شود؟

 چند بار نگه داشتن ادرار برایتان مشکل بوده است؟

 چند بار جریان ادراری ضعیف داشته ­اید؟ ​

چند بار مجبور شدید برای شروع کردن ادرار فشار بیاورید یا زور بزنید؟ ​

چند بار برای ادرار کردن در طول شب بیدار شده ­اید؟ ​

پزشک بعد از ارزیابی شدت علائم شما، سعی می­کند با استفاده از آزمایش های خاص سایر بیماری­ها با علائم مشابه را رد کند. ​

رد کردن سایر بیماری ­ها 

علائم بزرگی خوش‌خیم پروستات شبیه به علائم دیگر بیماری­ها، از جمله سرطان پروستات است. بنابراین پزشک شما باید کاملاً مطمئن شود که علائم شما ناشی از سرطان نباشد. ​

آزمایش ادرار 

تست ادرار می‌تواند برای بررسی عفونت در سیستم ادراری مانند عفونت کلیه و یا عفونت مثانه مورد استفاده قرار گیرد. ​

معاینه مقعدی

ممکن است برای بررسی سرطان پروستات به معاینه مقعدی[11] نیاز باشد. سرطان پروستات می‌تواند غده پروستات را سفت و برآمده کند. ​پزشک شما ابتدا دستکش به دست کرده و یکی از انگشتانش را با ژل روان کننده آغشته نموده و در رکتوم شما وارد خواهد کرد. از آنجایی که رکتوم به غده پروستات نزدیک است، پزشک می‌تواند تغییرات سطح غده را بررسی کند. با این روش کمی احساس ناراحتی خواهید کرد اما معمولاً دردناک نیست. ​

سرطان پروستات همیشه باعث تغییر در غده پروستات نمی‌شود، پس ممکن است برای رد آن نیاز به تست‌های تخصصی­ تری نیز داشته باشید. احتمالاً برای انجام این آزمایش‌ها به یک متخصص اورولوژی[12] ارجاع خواهید شد. ​

آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات[13] (‏PSA) 

از آزمایش خون می توان برای اندازه‌گیری مقدار پروتئین PSA که توسط پروستات تولید می­شود، استفاده کرد. ​بالا رفتن سطح PSA نشان‌دهنده بزرگی پروستات است و بالا رفتن بسیار زیاد آن می‌تواند نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد. با این حال، همانند معاینه مقعدی، تست PSA نمی‌تواند تشخیص قطعی برای سرطان پروستات باشد. ​

سونوگرافی ترنس رکتال[14] (‏TRUS) 

 TRUS نوعی سونوگرافی است که برای بررسی پروستات و نواحی اطراف آن طراحی شده‌است. ​پروب سونوگرافی در رکتوم قرار داده شده و از امواج صوتی برای ساخت یک تصویر دقیق از پروستات استفاده می‌کند. ​این نوع اسکن اندازه پروستات را مشخص کرده و می‌تواند برای تأیید یا رد تشخیص سرطان پروستات استفاده شود. ​

سی تی اوروگرام[15]

از سی­تی اوروگرام برای بررسی مجرای ادراری استفاده می‌شود (‏مثانه و لوله‌هایی که ادرار از آن‌ها عبور می‌کند، که به عنوان پیشابراه نیز شناخته می‌شود)‏. ​از سی­تی اوروگرام می توان برای بررسی انسداد سیستم ادراری که می‌تواند منجر به سنگ کلیه یا سنگ مثانه شود، استفاده کرد. همچنین می‌تواند برای تشخیص هر گونه آسیب در مجاری ادراری به کار رود. ​

چارت ادراری 

چارت ادراری یک دفترچه است که باید ادرارکردن 24 ساعته خود را در آن ثبت کنید. شما باید تعداد دفعات ادرار، اطلاعاتی در مورد کیفیت ادرار کردن، برای مثال قطع و وصل شدن آن، یا سختی در شروع ادرار را ثبت کنید. ​چارت ادراری روش خوبی برای یافتن اطلاعات بیشتر در مورد علائم است و می‌تواند برای تعیین نوع درمان موثرتر، کمک کننده باشد. ​

اوروفلومتری[16] 

اوروفلومتری فشار مثانه شما را اندازه‌گیری می‌کند و عملکرد مثانه را هنگام ادرار کردن می سنجد.

درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات 

درمان غده پروستات بزرگ ‌شده به شدت علائم بستگی دارد. ​

سه درمان اصلی عبارتند از: 

تغییر سبک زندگی 

دارو درمانی 

جراحی 

اگر علائم شما خفیف تا متوسط باشند، ممکن است هیچ درمان فوری لازم نباشد، اما برای کنترل دقیق غده پروستات بررسی منظم لازم است. ​همچنین تغییر سبک زندگی توصیه می­شود و تأثیر آن بر علائم شما بررسی می گردد. درمان‌های مختلف برای بزرگ شدن پروستات در زیر آورده شده‌است. همچنین می‌توانید خلاصه‌ای از مزایا و معایب درمان‌های بزرگی پروستات را بخوانید تا بتوانید روش‌های درمانی را با هم مقایسه کنید. ​

تغییرات سبک زندگی 

اگر پروستات شما بزرگ باشد، به شما توصیه­ هایی می‌شود از جمله: اجتناب از نوشیدن مایعات یک تا دو ساعت قبل از خوابیدن، این کار احتمال بیدار شدن شما را در طول شب برای دفع ادرار (‏تکرر ادرار شبانه) ‏کاهش می‌دهد. ​زمان مصرف دارو بر اساس تجربه به دست می آید، برای مثال مصرف آن در ساعت ۷ بعد از ظهر می‌تواند به جلوگیری از تکرر ادرار شبانه کمک کند. ​

مصرف الکل و کافئین را متوقف کرده و یا محدود سازید. این نوشیدنی ­ها می­توانند مثانه را تحریک کرده و علائمتان را بدتر کنند. ​

منظم ورزش کنید، تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش منظم، برای مثال 30 تا 60 دقیقه پیاده ­روی در روز، می‌تواند باعث بهبود علائم بیماری شود. ​

به یک گروه حمایت از بیمار ملحق شوید، پزشک شما احتمالاً یکی از آن‌ها را توصیه کند که می‌تواند در کنترل علائم خفیف بدون نیاز به دارو به شما کمک کند. ​

ورزش مثانه 

ورزش و تمرین مثانه یک برنامه ورزشی است که هدف آن افزایش زمان بین ادرار کردن و مقدار ادراری که مثانه شما می‌تواند نگه دارد، است. ​به شما یک هدف داده خواهد شد، برای مثال حداقل دو ساعت بین دفعات ادرار کردن، صبر کنید. ​بهتر است از یک چارت تمرین مثانه استفاده کنید که به شما امکان ثبت دفعات و حجم ادرار کردن را می دهد، برای اندازه‌گیری ادرار به یک کیسه پلاستیکی نیاز دارید. پزشکتان یک چارت به شما خواهد داد تا همراهتان به خانه ببرید. ​همچنین به شما تمرین‌هایی مانند تنفس، آرام­سازی و ورزش‌های عضلانی آموزش خواهد داد تا به شما کمک کند، ذهن خود را از نیاز به ادرار کردن دور کنید. ​با گذشت زمان هدف شما افزایش خواهد یافت و در پایان برنامه متوجه می­شوید که قادر به نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی ­تری هستید. ​ورزش مثانه تنها باید تحت نظارت پزشک انجام شود. 

دارو 

دارو در ترکیب با تغییرات سبک زندگی که در بالا ذکر شد، معمولاً برای درمان علائم متوسط تا شدید بزرگی خوش‌خیم پروستات توصیه می‌شود. ​

از فیناستراید و دوتاستراید به طور گسترده ای برای درمان بزرگی خوش‌خیم پروستات استفاده می‌شود. 

مهارکننده های آلفا عضلات مثانه را شل می کنند و باعث تسهیل ادرار کردن می شوند. ممکن است مهار کننده های آلفا به تنهایی یا همراه با فیناستراید برای شما تجویز شود. ​تامسولوسین و آلفوزوسین دو مهار کنده آلفا هستند که معمولا برای درمان بزرگی خوش خیم پروستات استفاده می‌شوند. ​

جراحی 

جراحی معمولاً تنها برای کاهش علایم شدید بزرگی خوش‌خیم پروستاتی که به درمان دارویی پاسخ نداده است توصیه می‌شود. ​روش‌های مختلفی می‌تواند برای کاهش فشاری که بر روی مثانه وارد می شود، استفاده شود. ​

عوارض بزرگی خوش‌خیم پروستات 

بزرگی خوش خیم پروستات گاهی اوقات می‌تواند منجر به عوارضی مانند عفونت دستگاه ادراری یا احتباس ادراری حاد[17] شود. ​

عفونت‌های دستگاه ادراری 

​​​​​اگر قادر به تخلیه کامل مثانه نیستید، ممکن است باکتری­ها از سیستم ادراری شما خارج نشده و در ادرار پخش شوند و باعث ایجاد عفونت ادراری  (UTI) شوند. ​

علائم عفونت ادراری عبارتند از: 

ادرار کدر[18]، خون آلود یا بدبو 

درد زیر شکم

تهوع 

استفراغ

لرز 

دمای بالای ۳۸ درجه سانتیگراد ‏یا بالاتر 

عفونت­های ادراری با آنتی ­بیوتیک­ ها درمان می شوند. یک عفونت ادراری به تنهایی معمولاً خطرناک نیست، اما عفونت ­های مکرر می‌تواند به کلیه‌ها و مثانه شما آسیب برساند. اگر سابقه عفونت­های ادراری مکرر دارید، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. ​

احتباس ادراری حاد 

احتباس ادراری حاد (‏AUR)‏ به معنای ناتوانی ناگهانی در ادرارکردن است. احتباس ادراری حاد باید به عنوان یک اورژانس پزشکی درمان شود، چرا که بدون درمان به موقع، ممکن است ادرار به کلیه‌ها برگردد و به آن­ها آسیب برساند. ​

علائم احتباس ادراری عبارتند از:

ناتوانی ناگهانی در دفع ادرار

درد شدید زیر شکم

تورم مثانه به طوری که با دست قابل لمس است. ​

اگر شما یا آشنایانتان علائم احتباس ادراری حاد دارید، برای گرفتن آمبولانس با  115 تماس بگیرید. 

[1] benign prostate enlargement

[2] urethra

[3] Finasteride

[4] dutasteride

[5] dihydrotestosterone

[6] Tamsulosin

[7] alfuzosin

[8] Urinary incontinency

[9] haematuria

[10] International Prostate Symptom Score

[11] Rectal examination

[12] urologist

[13] Prostate-specific antigen

[14] Transrectal ultrasound (TRUS)

[15] Computer tomographic (CT) urogram

[16] Uroflowmetry

[17] Acute urinary retention

[18] cloudy